REALIZMI SOTSIALISTI

REALIZMI SOTSIALISTI, metodi ejodi dar adabiyot va sanat ast, ki az sanatkor tasviri haqqoni, tarikhi-konkretii zindagiro dar inkishofi revolyutsionii on dar partavi idealhoi sotsialisti, tarbiyai mehnatkashon dar ruhi sotsializm va kommunizm talab menamoyad. Paydoish va inkishofi Realizmi sotsialisti ba pahnshavii goyahoi sotsialisti dar mamlakathoi gunogun, ba inkishofi harakati korgarii revolyutsioni vobasta ast. Realizmi sotsialisti hamchun metodi badei ibtidoi asri 20 dar Rossiya, pesh az hama dar ejodiyoti Maksim Gorkiy tashakkul yoft. Pas az Maksim Gorkiy tasviri realistii hodisahoi jamiyati va jahonbinii sotsialisti khususiyati asosii ejodibyoti navisandagoni chandin mamlakatho gardid (A. Barbyus, M. Andersen-Nekse, Jon Rid). Badi Jangi duyumi jahoni (1939—45), makhsusan pas az tashkili sistemai jahonii sotsializm, mavqei Realizmi sotsialisti  hamchun peshohangi progressi adabi boz ham ustuvortar gardid. Barobari ejodiyoti Maksim Gorkiy, Vladimir Vladimirovich Mayakovskiy, M. A. Sholokhov inchunin teatri K. S. Stanislavskiy va V. E. Meyerkhold, bozyofthoi kinematografii S. M. Eyzenshteyn, A. P. Dovjenko, musi-qii S. S. Prokofev, D. D. Shostakovich, dramaturgiyai B. B. Brekht va V. V. Vishnevskiy va gayra tajribai ejodii Realizmi sotsialistiro vusat dodand. Istilohi « Realizmi sotsialisti » dar matbuoti soveti avvalin bor soli 1932 paydo shud («Literaturnaya gazeta», 23 may). Mafhumi Realizmi sotsialisti  dar Sezdi 1-umi navisan-dagoni soveti (1934) ba rasmiyat daromad. Dar Sezd Maksim Gorkiy metodi navro hamchun programmai ejodie, ki ba tatbiqi goyahoi gumanistii revolyusioni nigaronda shudaast, peshnihod kard. Realizmi sotsialisti  shakli navi shuuri badei buda, ananahoi gumanistii sanati guzashtaro davom medihad va bo mazmuni navi sotsialisti payvast menamoyad. Metodi Realizmi sotsialisti  bar konsepsiyai tarikhii revolyutsionii gumanizmi sotsialisti, ki dar on goyai inkishofi bonizomi inson, zuhuroti hamatarafai imkoniyathoi manavi va akhloqii u, munosibati bayniyakdigarii odamon, munosibati inson ba tabiat va jamiyat ifoda meshavad, asos yoftaast. In tamoyuloti gumanisti ba tamomi shaklhoi madaniyati sotsialisti khos buda, yake az khususiyathoi umumi va muhimu farqkunandai sanati Realizmi sotsialisti  ba shumor meravad. Baroi fahmidani prinsiphoi sanati sotsialisti mulohizahoi klassikoni marksizm-leninizm ahamiyati kalon dorand. Aqidai Fridrikh Engels dar borai tarikhiyati darkshudai tafakkuri badei dar asosi pripsipi partiyaviyati adabiyot va sanat, ki Vladimir Ilich Lenin pesh guzoshta bud, inkishof yoft. Vladimr Ilich Lenin khususiyathoi asosii adabiyoti navro amalan nishon dod. Partiyaviyati leninii sanat mahz ba ham omadani donishi obektivii amiq va faoliyati subektivii pafosnokro talab mekunad. Har goh kushishhoi subektivii shakhsiyat bo ravishi obektivii tarikh muvofiq oyad, shakhsiyat umedu bovari paydo mekunad. Dar natija baroi faoliyati revolyutsionii inson, baroi inkishofi hamatarafai istedodi u, az jumla baroi tashakkul va nashunamoi fardiyathoi gunoguni ejodi, zamina ba miyon meoyad.

Ruhi navovaronai Realizmi sotsialisti  hanuz az davrahoi avvali inkishofi adabiyoti soveti mushohida gardid. Adabiyot va sanaati Realizmi sotsialisti obrazi navi qahramoni musbati muboriz, bunyodkor va peshohangro ba vujud ovard. Ba vositai qahramoni musbat optimizmi tarikhii Realizmi sotsialisti  purra zohir shud. Realizmi sotsialisti baynalmilali buda, az yagonagii tarikhii sanat dar zamoni navsozi-hoi sotsialistii jahon iborat ast. In umumiyat dar shaklhoi gunoguni inkishofi metodi nav zuhur mekunad. Ba in munosibat tajribai adabiyot va sanati soveti baroi inkishofi jahonii prosessi adabi ahamiyati halkunanda dorad. Adabiyoti sovetiro bo tamomi sifathoi khosi adabiyoti milli, anaanahoi tarikhi va digar khususiyathoi fardii onho Realizmi sotsialisti  bo ham muttahid menamoyad. Realizmi sotsialisti  dar davrahoi gunogun vobasta ba sharoiti millii tarikhi shaklu  uslubhoi nav paydo karda boshad ham, umumiyati asosii khudro nigoh medorad. A. Tvardovskiy, Mirzo Tursunzoda, E. Mejelaytis, Chingiz Aytmatov uslubi khosi ejodi dorand, vale bo tamoyuli umumii ideologii ejodiyotashon ba ham nazdikand. Realizmi sotsialisti  prosessi yagonai ejodi buda. hamesha dar tagyirot ast. Holo Realizmi sotsialisti  dar adabiyoti khoriji niz jorist. Tagiyroti azimi sotsialisti, ki dar mam-lakathoi lageri sotsialisti ba vujud omadaast, boisi inkishofi Realizmi sotsialisti  dar adabiyoti onho gardid. Azbaski shuuri sotsialistii mehnatkashoni mamlakathoi kapitalisti hamesha pesh meravad, Realizmi sotsialisti  dar ejodiyoti bisyor navisandagoni mamlakathoi kapitalisti niz galaba karda istodaast. Realizmi sotsialisti imkoniyati kaloni ejodi dorad. Vay dar doirai yak yo chand tarzi tasvir mahdud nashuda, jihathoi peshqadami sanati jahoniro faro megirad, Adabiyoti tojik pas az Revolyutsiyai Oktyabr bo rohi Realizmi sotsialisti   jarayon girifta, davrahoi gunoguni inki- shofro az sar guzarond. Asosguzori Realizmi sotsialisti   dar adabiyoti tojik Ayni meboshad. Inkishofi Realizmi sotsialisti  dar adabiyoti tojik, vobasta ba ananahop adabii milli khususiyathoi farqkunanda dorad va on muvofiqi sharoitu vaziyati konkreti, talaboti estetiki va zavqi badeii khonandagon, muvofiqi talaboti ananavu uslubu raviyahoi adabii milli inkishof meyobad. Adabiyoti tojik dar tasviri romantikii voqeiyat, ki idomai ananai adabiyoti klassikii fors-tojik ast, tajribai boy dorad. Tasvirhoi romantiki, sharti, tamsili va digar vositahoi uslubofarini hamchun qismi tarkibii Realizmi sotsialisti  dar asarhoi Ayni («Dokhunda”, «Jangi odamu ob*, «YOddoshtho»), Lohuti («Vatani Shodi», «Du nishon», «Toj va bayraq», «Parii bakht»), Tursunzoda («Bahor va khazon», «Pisari Vatan», «Aa Gang to Kreml»), Mirshakar («Panji noorom», «Qishloqi tilloi»), Mumin Qanoat («Dostoni otash», «Surushi Stalingrad»), asarhon Jalol Ikromi va digar adiboni tojik ba nazar merasand. Dar osori baze navisandagoni tojik unsurhoi sentimentali, naturalisti, nishonahoi uslubu  raviyai ramzi va tamsili niz vujud dorand, ki khilofi tasviroti realisti nestand va metodi Realizmi sotsialisti  onhoro rad namekunad. Bo vujudi gunogunii  uslubu raviyahoi ejodi adiboni tojik qonuniyathoi asosi va prinsiphoi metodi Realizmi sotsialistiro rioya mekunand va adabiyoti tojik dar asosi talaboti metodi Realizmi sotsialisti  pesh rafta istodaast.

Adabiyot: Marks Karl i Eigels Fridrikh, Ob iskustve. Sbornik statey, 3 izdanie, tom 1—2„ Moskva, 1-967; L e n i n  Vladimr Ilich, O literature i iskusstve. (Sbornik statey.], Moskva, 1969; Gorkiy Maksim, O literature. Moskva, 1061; S a yf u l l o e v A., Aqidakhoi adabii Lenin va adabiyoti tojik, Dushanbe, 1973; Tabarov S., Realizmi sotsialisti — metodi adabiyoti soveti, Dushanbe, 1975* Sh u k u r o v M., Pakhluhoi tadkiqi badei. Dushanbe*     1976; O v ch a r e n k o A. I., Sosialisticheskaya literatura i sovremenniy literaturniy prosess, 2 izdanie. Moskva, 1973; M a r k o v D. F., problemi teorii sosialisticheskogo realizma, Moskva, 1975; Sosialisticheskiy realizm na sovremennom etape, Moskva, 1977.

Yu. Boboev