RAHIM JALIL

RAHIM JALIL (tavalludash 3. 6. 1909, Khujand, hozira Leninobod), navisandai sovetii tojik. Navisandai Khalqii Tojikiston (1979). Az oilai muzaduz. Azoi KPSS az soli 1943. Malumoti ibtidoiro dar maktabi kuhna girift. Pas az Revolyutsiyai Oktyabr yake az avvalin maktabhoi sovetii Hujandro tamom kard. Soli 1927 kursi yaksolai muallimiro khatm karda, muallim shud. Solhoi 1931—1951 dar gazetahoi «Proletari Khujand», «Haqiqati Leninobod», «Tojikistoni surkh» («Tojikistoni Soveti») va jurnali «Sharqi surkh» («Sadoi Sharq») kor kard. Az soli 1952 kotibi masuli Shubai leninobodii IN Tojikiston. Faoliyati ejodii Rahim Jalil az soli 1931 ogoz yoftaast. Avvalho bo takhallusi «Dahri» sher menavisht. Sheri nakhustinash «Kor meboist kard» soli 1931 ba tab rasidaast. Sherhoi avvalini u dar majm. «Mavjhoi mu­zaffariyat» (1933) gird omadaand. Dar in solho navisanda ba hikoyanavisi niz shugl mevarzad. Soli 1936 majm. avvalini hikoyahoi u «Orzu» nashr shud. Mahorati hajvnigorii navisanda toraft inkishof meyobad va u okhirhoi solhoi 30-yum behtarin hikoyahoi hajvii khudro menavisad: «Margi Khushomadkhuja», «Khar va sabukrav», «Gurba va rashk», «Khojai Boron», «Khonai nav» va gayra. Soli 1939 majm. «Sherho va hikoyaho» va soli 1941 hikoyahoi hajvii u «Hissa az qissa» chop baromad. Dar in hikoyaho Rahim Jalil az adabiyoti lafzii khalq va imkoniyathoi hajv mohirona istifoda burda, boqimondahoi dunyoi guzashtaro mazammat mekunad. Soli 1041 avvalin asari kaloni u— qismi yakumi romani «Gulru» az chop baromad. Solhoi Jangi Buzurgi Vatani (1941—1945) dar ocherkhoyash («Qahramon», «Pisarjon» va «Qahramon Ismoili Somgori» va gayra) muborizai farzandoni tojikro bar ziddi dushman tasvir kardaast. Hikoyahoi davrai jangii navisanda dar majm. «Hikoyahoi zamoni jang» (1944) jam ovarda shudaand. Rahim Jalil pas az jang qismi yakumi romani «Gulru»-ro az nav tahrir kard va qismi duyumi onro navisht. Soli 1949 hardu qism bo nomi «Odamoni jovid» chop shud. Vokeahoi roman dar shimoli Tojikiston, dar Khujand meguzarand. «Odamoni jovid»-i Rahim Jalil pas az povestu ro­manhoi Ayni dar nasri tojik avva­lin asare bud, ki muborizai khalqi tojikro bar ziddi bosmachiyon va sokht­moni hayoti nav darbar giriftaast. Mavzui toza ba navisanda imkon dodaast, ki baze jihathoi muhimi revolyutsiyaro ravshan karda, makhsusan roli bolshevikoni rusro dar tarbiyai avvalin revolyutsioneroni tojik nishon dihad. Dar roman roli khalkhoi rusu ukrain dar bedorii shuuri sinfii mehnatkashoni tojik, yorii onho dar muboriza baroi ozodi mavqei asosi dorad. Obrazi bol­sheviki matin, firistodai partiyai kommunisti Ivanitskiy, ki shakhsi tarikhi buda, dar tarbiya namudani proletariati revolyutsionii Khujand va galabai Revolyutsiyai Oktyabr dar rayonhoi shimoli Tojikiston khizmat kardaast, bozyofti navisanda mebo­shad. Madad va hamkorii khalqi rus dar roman ba vositai obrazhoi geologho Nadejdin, Bajov va Olga niz ifoda yoftaast. Qahramononi asosii roman Pulod va Gulru meboshand. Pulod az jumlai on javononi navfikru tozamaslakest, ki dar maktabi hayot az bolshevikoni rus talim girifta, ba voya rasida, dar muborizahoi sokhtmoni jamiyati nav ba khalq rohbari kardaand. Pulod dar nasri tojik yake az av­valin obrazhoi barjastaest, ki dar simoi u muhimtarin sifathoi kho­dimi partiyavi tajassum shudaast. Dar obrazi Gulru bo tasiri voqeahoi buzurgi zamon kam-kam tagyir yoftani kharakteri mardumi oddi nuqtai asosist. Gulru tipi zani nav; zani ozodest, ki baroi qismati khud talosh mekunad. Hayoti oilavii Pulod va Gulru niz dar roman ibratomuz tasvir yoftaast va munosibathoi navi oilaviro, ki natijai sokhti navi hayotand, ifoda menamoyad. Pulod va Gulru az bayni khalq baromadaand. Taqdiri onho ba taqdiri khalqi tojik, ki az torikivu zulmat ba sui ravshani rohi dushvorero tay kardaast, shabohat do­rad. Dar romani «Odamonn jovid» mutoiba mavqei namoyon doshta, hamchun vositai muhimmi nishon dodani dili khalq va munosibati u ba voqeahoi tarikhii on solho, ruhi bardam va irodai qavii uro ifoda namudaast. Rahim  Jalil  ustodi hikoya ast. Hikoyotash dar majmuahoi zerin ba tab rasidaand: «Umri dubora» (1949), «Hikoyaho» (1954, 1958), «Bahor» (1960), «Hamida» (1961), «Shikasti tilismot» (1964), «Ilhom» (1973), «Dukhtari marmarin» (1975), «Bozgasht az bihisht» (1976), «Badi boron» (1978). Behtarin qismati hikoyahoi Rahim  Jalil hikoyahoi hajviyu mutoibaomez meboshand. Umuman hajvu mutoiba az muhimtarin makhsusiyathoi istedodi sanatkorii Rahim Jalil  buda, dar asarhoi kaloni u «Odamoni jovid» va «Shurob» niz barjasta zuhur kardaast. Rahim  Jalil  vassofi sinfi korgar ast. Sinfi korgari tojik, tashakkul, mehnat va muborizai u yake az mavzuhoi asosii ejodiyoti navisanda ast. Romani segonai u «Shurob» (qismi 1, 1959, qismhoi 2—3, 1967) avvalin asari barjastaest, ki az paydoishi sinfi korgari tojik va ananahoi revolyutsioniyu internatsionalii on hikoyat mekunad. In roman du davrai tarikhi khalqi tojik — davrai feodali va davrai sotsialistiro dar bar megirad. Dar qismi yakumi asar tasviri hayoti peshazinqilobii angishtkanoni tojik, bedorii shuuri sinfii onho mavqei asosi dorad. Dar qismhoi duyum va seyum galabai Revolyutsiyai Oktyabr, jonbozihoi namoyandagoni millathoi gunogun baroi mustahkam namudani Hokimiyati Soveti,  tashakkuli korgari nav inikos gardidaast. Yake az masalahoe, ki hamesha dar markazi diqqati Rahim Jalil meistad, tarannumi dustii khalqhost. Dar ro- mani «Shurob» namoyandagoni khalqhoi gunoguni soveti — tojikon, rusho, ukrainho, qirgizho va digar bo ham dustona zindagi va mehnat mekunand. Navisanda on sharoiti obektivii ijtimoiro, ki in mardumi gunogunzabonu gunogunmillatro ba hamzistiyu hamkori va dustiyu barodari meovarad, tasvir kardaast. Dar «Shurob» tasviri hayot khele vusat dorad. Rahim  Jalil  anbuhi mardum, ommai korgaronro nishon doda, kushish namudaast, ki ba vositai kayfiyatu ruhiyai odamoni bisyore va jiddu jahdi onho ruhi zamon va harakati tarikhro ravshan namoyad. Asari yoddoshtii Rahim  Jalil «Mavoi dil» (qismi 1, 1970, qismi 2, 1982) dar borai zodgohi navisanda — Leninobod va peshrafti madaniyatu iqtisodiyoti on meboshad. Muallif az khususi odamoni nomdori Leninobod — ishtirokchiyoni Revolyutsiya va Jangi grajdani, qahramononi mehnat, olimon va san- atkoroni mashhur, hofizon, mutribon, hodimoni partiyavi va soveti, umuman hamai onhoe, ki boisi obodii shahrand, bo mehru muhabbat hikoyat kardaast. «Mavoi dil» materiali farovoni tarikhi va etnografiro dar bar giriftaast. Rahim  Jalil  baroi bachaho niz yak silsila hikoyaho navishtaast. Hikoyahoi bachagonai u dar majmuahoi «Kabutar» (1963), «Tabibi man» («Moy doktor», Moskva, 1973) ba tab rasidaand. Rahim  Jalil  muallifi yakchand pesahost: «Muhabbat» (1932), «Sanavbar» (1938; tahriri nav «Subhi sahro», 1962), «Zani 96-um» (1940), «Du vokhuri» (1943), «Dili shoir» (1963, dar borai Kamoli Khujandi), «Bedori» (1975). U yak qator hikoyahoi Maksim Gorkiy, Anton Chekhov, pesahoi «Radu barq»-i Nikolay Ostrovskiy va «Afsonai ishq»-i Nozim Hikmatro ba tojiki tarjuma kardaast. Asarhoi Rahim  Jalil  ba zaboni rusi «Pulat i Gulru», Moskva, 1949; «Shurab», D., 1973; «Dom rodnoy», Moskva, 1973, «Devushka iz mramora» Moskva, 1978) va yak qator zabonhoi khalqhoi Soyuz Sovetskikh Sosialisticheskikh Respublik SSSR va khoriji tarjuma shudaand. Romani «Odamoni jovid» dar Respublikai Demokratii Germaniya, Polsha va Chekhoslovakiya nashr gardidaast. Rahim Jalil az soli 1935 uzvi Institut Nauk SSSR, deputati Soveti Olii Respublikai Sovetii Sotsialistii Tojikiston (davathoi 5—11), azoi Komiteti respublikavii ta- rafdoroni sulh, azoi prezidiumi Institut Nauk Tojikiston meboshad. Bo ordeni Lenin, se ordeni Bayraqi Surkhi Mehnat, ordenhoi «Nishoni Fakhri», «Dustii khalqho» va medalho mukofoto- nida shudaast. Laureati Mukofoti davlatii Respublikai Sovetii Sotsialistii Tojikiston  ba nomi Rudaki (1970).

Osnovanie: Asarho, jildhoi 1—4, Dushanbe, 1967—71; Gardishi falak (majmuai sherho), Dushanbe, 1981; Hikoyaho, Dushanbe, 1984.

Adabiyot: Sh u n u r o v M., Sayfulloev A., Rahim Jalil, Stalinobod. 1959; Gafforov R., Zabon va uslubi Rahim Jalil, Dushanbe, 1961; Otakhonova X., Rahim Jalil va ejodiyoti u, Dushanbe, 1962; h a m o n muallifi, Az rui mehr, mehr. Dushanbe, 1976; Sayfulloev A., Ustodi nasr, «Sadoi Sharq», 1969, № 10; Ocherk istorii tadjikskoy sovetskoy literaturi, Moskva, 1961.   X. Otakhonova.