Partiyai Kommunistii Tojikiston

Partiyai Kommunistii Tojikiston, yake az otryadhoi jangovari Partiyai Kommunistii Ittifoqi Soveti KPSS, ki rohi pursharafi muboriza va galabaro tay kardaast.

Avvalin guruhhoi sotsial-demokrat dar rayonhoi Tojikistoni Shimoli dar davrai Revolyutsiyai  yakumi burjuazi-demokratii rus (1905—07) tashkil yofta budand. Tashkilothoi bolsheviki dar okhiri 1917 va ibtidoi 1918 ba vujud omadand. Dar tashakkuli goyaviyu tashkilii onho bolshevikov B. A. Ivaniskiy, D. T. Dekanov, Ch- Zokirov, X,. Usmonov, R. Egamdberdiev va digar faolona ishtirok kardand. Bahori 1918 dar Tojikistoni Shimoli 7 tashkiloti bolsheviki amal mekardand, ki onho beshtar az 170 kommunist va 30 khayrkhohro darbar megi-riftand. 17 iyuni 1918 dar Sezdi 1-um Partiyai Kommunistii Turkiston (Toshkent) tashkil yoft va tashkilothoi bolshevikii rayonhoi Tojikistoni Shimoli ba hayati on .dokhil shudand. Dekabri 1918 dar Khujand Sezdi 1-umi uezdii partiya (muvofiqi Ustavi partiya Konferensiya) barpo gardid.

Sezd zeri shiori mustahkam namudani Sovetho az unsuroni kontrrevolyutsioni toza kardani onho guzasht. Dar kori barpo va mustahkam namudani Hokimiyati Soveti dar Pomir Komissiyai harbiyu siyosi, ki KIM Respublikai Avtonomii Sovetii Sotsialistii Turkiston soli 1921 bo rohbarii T. M. Dyakov, Sh. Shohtemur ba Pomir firistoda bud va inchunin tashkiloti partiyavii otryadi sarhadi roli kalon bozidand. To soli 1924 dar in jo ziyoda az 20 nafar namoyandagoni mehnatkashoni millathoi mahalli ba partiya qabul karda shudand. Byuroi partiyavii Pomir 28 oktyabri 4924 qaror dod az jumlai kommunistoni mahalli yacheykahoi alohidai nomzadi tashkil namoyad. Yacheykahoi nomzadi ba hayata Komiteti Markazii  Partiyai Kommunistii  Turkiston dokhil meshudand. Tashkilothoi bolshevikii muhojironi Kogon, Chornuy, Karki, Tirmiz, ki okhiri 1917 avvali 1918 tashkil yofta budand, dar bayni aholii mahalli kori siyosi meburdand.

Noyabri 1918 guruhi kommuniston va javonbukhoroiyoni revolyutsioner, ki az Bukhoro ba Toshkent mukhojirat karda budand, bo rohbarii G. Poltoraskiy va N. Khuseynov Sezdi 1-umi partiyaro davat namud, ki on tashkil yoftani Partiyai Kommunistii  Bukhororo az jihati tashkili  ba rasmiyat darovard. Sezdi 4-umi Partiyai Kommunistii Bukhoro, ki avgusti 1920 dar Chorchuy barpo gardid (Sezdi 2-yum — iyuni 1919 va 3-yum—dekabri 1919), az zulmu istibdodi amorat norozi budani ommai mehnatkashro ba nazar girifta, qaror namud, ki dar Bukhoro shurishi musallahona sar karda shavad, 2 sentyabri 1920 ommai mehnatkashi Bukhoro bo rokhbarii’ Partiyai Kommunistii Bukhoro va dastgirii proletariati Rossiya amorati Bukhororo sarnagun karda, Respublikai Khalqii Sovetii Bukhoro (RKhSB)-ro tashkil namud. Fevral— apreli 1921 dar Bukhoroi Sharqi (holo Tojikistoni Markazi va janubi) Hokimiyati Soveti barpo shud. Dar barobari tashkil yoftani organhoi mahallii Hokimiyati Soveti dar Bukhoroi Sharqi tashkilothoi partiyavi niz tasis yoftand.

Baroi rohbari ba faoliyati onho marti 1921 Komiteti Markazii Partiyai Kommunistii Bukhoro Byuroi markazii tashkili (BMT) tasis dod, ki on ba tashkil kardani organhoi partiyavi dar mahalho va rohbari ba faoliyati organhoi partiyaviyu soveti vakolatdor bud. 18 iyuni 1923 Komiteti Markazii Partiyai Kommunistii Bukhoro dar khususi tasis dodani Byuroi tashkilii Komiteti Markazii Partiyai Kommunistii Bukhoro dar Bukhoroi Sharqi qaror qabul kard, ki on to tashkil yoftani Respublikai Avtonomii Sovetii Sotsialistii  Tojikiston va tashkiloti partiyavii respublika amal mekard.

Byuroi Siyosii Komiteti Markazii  RKP (b) ba munosibati taqsimoti hududi  milli dar Osiyoi Miyona 12 iyuni 1924 qaror kard, ki partiyahoi kommunistii Turkiston va Bukhoro muvofiqi alomathoi taqsimoti milli tagyir doda shavand. Dar natija Partiyai Kommunistii Uzbekiston, Partiyai Kommunistii Turkmeniston, tashkilothoi partiyavii viloyatii Kirgiziston va Tojikiston tasis yoftand. Dar machlisi Byuroi Siyosii Komiteti Markazi RKP (b) 11 oktyabr 1924 qaror qabul karda shud, ki Tashkiloti partiyavii viloyatii Tojikiston ba RKP (b) ba vositai Partiyai Kommunistii (b) Uzbekiston dokhil shavad (zero Respublikai Avtonomii Sovetii Sotsialistii Tojikiston dar hayati Respublikai Sovetii Sotsialistii  Uzbekiston  bud). 6 dekabri 1924 or-gani rohbarikunandai muvaqqatii partiyavii respublika — Byuroi tashkilii Partiyai Kommunistii  (b) Uzbekiston dar Tojikiston tashkil yoft.

Kotiboti masuli Byuroi tashkili J. Imomov va S. M. Sokolov tasdiq shudand. 5 fevrali 1925 dar Dushanbe majlisi yakjoyai Byuroi tashkilii Partiyai Kommunistii (b) Uzbekiston dar Tojikiston va Byuroi tashkilii Partiyai Kommunistii Bukhoro dar Bukhoroi Sharqi barpo gardid. Majlis dar borai kat gardidani faoliyati Byuroi tashkilii Partiyai Kommunistii Bukhoro dar Bukhoroi Sharqi va Komiteti Ittihodi Markazii Bukhoroi Sharqi qaror qabul kard.

Tashkiloti partiyavii Tojikiston on vaqt tashkilothoi kamshumor va kamtajribaro darbar megirift. Yainvari 1925 dar tashkilothoi partiyavii Uroteppva va Panjakent 259, dar tashkiloti partiyavii Bukhoroi sharqi 113 va tashkiloti partiyavii Pomir 24 nafar kommuniston budand. Organi olii partiyavii respublika plenumi Byuroi tashkili hisob meyoft. Dar davrai bayni plenumho ba tashkiloti partiyavi Komissiyai ijroiya rokhbari mekard. Komissiyai ijroiya masalahoero dida mebaromad, ki Kotibot, kollegiyai tashkili, kollegiyai agitasiyai) propagandi va digar ba miyon meguzoshtand. Dar nazdi Byuroi tashkili shubahoi tashkili-partiyavi, agitatsioniyu propa-gandisti, zanon va komissiyai qabulkuni ba partiya, komissiyai oid ba kori dehot, komissiyai oid ba masalahoi kooperatsiya va gayra mavjud budand.

Byuroi tashkili muvofiqi taqsimoti mamurii respublika sokhti organhoi partiyaviro digar kard, apparati partiyaviro tagyir dod va dar baze mavridho az nav sokht. Komitethoi partiyavii rayonhoi Uroteppa va Panjakent ba komitethoi viloyatii (okrugii) partiya tabdil doda shudand. Ba in komitethoi partiyavi to dekabri 1926 bevosita Komiteti Markazii Partiyai Kommunistii (b) Uzbekiston rohbari mekard. Mai 1925 komiteti partiyavii rayoni Dushanbe tashkil karda shud. Okhiri 1925 barobari ba viloyati Hisor tabdil yoftani viloyati Dushanbe joi Komiteti Partiyavii viloyat Hisor qaror girift, dar Dushanbe boshad, Komiteti partiyavii shahr tashkil karda shud. Bo rohbarii tashkiloti partiyavii respublika tashkilothoi ommavii mehnatkashon — Ittifoqi «Kush chi» (Ittifoqi juftgari), ittifoqhoi kasaba, komsomol tasis yoftand.

Dar tashkilothoi jamiyati va muassisahoi davlati fraksiyahoi kommunisti ba vujud omadand, ki Byuroi tashkili va organhoi partiyavii mahalli ba vositai onho rohbari mekardand.

Yacheykahoi partiyavi az rui alomati territoriyavi tashkil karda shuda budand. Yacheykahoi dehot kommunistoni yakchand qishloqro muttahid mekardand. To noyabri 1925 dar tashkiloti partiyavi hamagi 525 nafar kommuniston budand, ki 31 yacheykai  partiyavi, 12 yacheykai shahri za 19 yacheykai dehotro tashkil medodand.

Noyabri 1925 dar Dushanbe plenumi 1-mi vasei Byuroi tashkilii Partiyai Kommunistii (b) Uzbekiston dar Tojikistoi barpo gardid, ki on hisoboti Byuroi tashkili, maruzadoro dar borai sokhtmoni soveti va khojagi dar respublika, dar borai inkishofi maorifi khalq, tashkil namudani jismhoi Harbii milli va gayra muhokima kard. Plenum qaror kard, ki bo majsadi purra barham dodani bosmachigi va tamin namudani hayoti osoishta dar hududi respublika betarafii yak qismi boyon va ruhoniyon istnfoda karda shavad. Sovetho az unsuro- ni dushman toza va ba kori onho namoyandagoni mehnatkashon beshtar jalb karda shavand.

Dar sezdi 2-yumi Partiyai Kommunistii (b) Uzbekiston (noyabri 1925) vakiloni tashkiloti partiyavii Tojikiston mavqei «Guruhi 18»-ro qatiyan mahkum kardand, ki on ba islohoti zamin  zid baromada, millatchigii mahallii burjuaziro tarafdori menamud.

Byuroy tashkili bo maqsadi barham dodani oqibatahoi qahtii soli 1925, ki dushmanoni sinfi baroi purzur kardani bosmachigi istifoda kardani budand, tamomi quvvhoi partiyavi va zakhirahoi respublikaro safarbar namud. Komiteti Ijroiyai Markazii SSSR ba tariqi yori baroi Tojikiston ilova ba mablagi byujeti beshtar az 980 hazor sum, karib 200 hazor pud galla va qarib 55 hazor pud tukhmi judo kard.

Noyabri 1926 plenumi 2-yumi vasei Byuroi tashkili jam omad. Dar davrai bayni plenumho safi azoyoni tashkiloti partiyavii Tojikiston afzud va khudi tashkilot az jihati goyaviyu siyosi mustahkam gardid. Tashkiloti partiyavi dar safhoi khud 864 nafar kommunistonro (421 azo va 443 nomzad ba azoii partiya) muttahid menamud. 23,3%’ kommunis­tonro korgaron va batrakon, 43,7%- ro dehqonon, 33%-ro khizmatchiyon va digar tashkil medodand. Plenum natijahoi faoliyati tashkili va khojagiyu siyosii Byuroi tashkiliro dar soli 1926 jambast namud va vazifa­hoi asosii sokhtmoni partiyaviro dar respublika — vusat dodani kori dokhilipartiyavi, ba tartib darovardani afzoishi safi partiya va hayati ijtimoii tashkiloti partiyavi, purzur kardani kori ideologiro muayyan namud.

Muvofiqi malumoti baruykhattirii partiyavi, ki soli 1927 dar Tojikiston guzaronda shud, oktyabri hamon sol tashkiloti partiyavii respublika1147 nafar kommunistonro (614 azo va 533 nomzad ba azoii partiya) dar bar megirift, ki 69,6% onho kommunistoni millathoi mahalli budand. 21—27 oktyabr 1927 dar Dushanbe Konferensiyai 1- umi partiyavii viloyatii Tojikiston barpo gardid, ki on faoliyati 3- solai tashkiloti partiyaviro jambast namuda, az jihati goyaviyu siyosi va tashkili mustahkam shudani onro bo qanoatmandi qayd namud. Konferensiya irodai hamai kommunistoni respublikaro ifoda namu­da, rohi siyosii Komiteti Markazii VKP (b)-fo yakdilona maqul donist, bloki ziddipartiyavii troskichiyonu zinovyovchiyonro qatiyan mahkum kard.

Konfe­rensiya dasturi qati dod, ki dar dehot az jumlai kashbagalon va bat­rakon takyagohi mustahkami partiya ba vujud ovarda shavad. Ba joi Byu­roi tashkili Komiteti partiyavii viloyatii Tojikiston intikhob karda shud. Boyad qayd kard, ki muborizai tulonii ziddi bosmachiyon taraqqiyoti Tojikistonro nisbat ba tamomi mamlakat khele bozdosht. Dar davrae, ki VKP (b) umuman baroi industronii mamlakat muboriza burda, rohi kollektivonidani khojagii qishloqro pesh girifta bud, tashkiloti par­tiyavii Tojikiston masalahoi barqaror namudani khojagii khalqro, ki dar davrai muborizai ziddi bosmachiyon kharob gardida bud, hal mekard.

3—10 fevr. 1929 dar Dushanbe Kon­ferensiyai 2-yumi partiyavii viloyatii Tojikiston barpo gardid. Kon­ferensiya ba faoliyati Komiteti viloyatii partiya bahoi musbat dod. Dar qarorhoi konferensiya natijahoi barqaror namudani khojagii khalq jambast va vazifahoi aznavsozii sotsialistii respublika muayyan karda shudand. Konferensiya loihai plani panjsolai 1-umi ta­raqqiyoti khojagii khalqi respublikaro muhokima namud va hayata navi Komiteti partiyavii viloyatii Toji­kistonro intikhob kard. Dar natijai ba Tojikiston hamroh karda shuda­ni okrugi Khujand (25 avgusti 1929) ba tashkiloti partiyavii viloyatii Tojikiston tashkiloti partiyavii ok­rugi Khujand (1572 kommunist, az jumla 757 azo va 815 nomzad ba azoii partiya) hamroh gardid.

Shumorai azoyoni tashkiloti partiya­vii Tojikiston duchand afzud. Sez­di 3-yumi fvqulodai Sovethoi res­publika (oktyabri 1929) Respublikai Avtonomii Sovetii Sotsialistii  Tojikis­tonro ba Respublikai Sovetii So­tsialisti tabdil dod. Ba in munosibat tashkiloti partiyavii viloyatii Tojikiston Partiyai Kommunistii (bolshevikoni) Tojikiston (25 no­yabri 1929) nom girift. Dar in davra tashkiloti partiyavii Tojikiston 3848 nafar kommunistonro (1939 azo va 1909 nomzad ba azoii partiya) muttahid mekard. Partiyai Kommunistii (b) Tojikis­ton rohi generalii Komiteti Markazii VKP (b)-ro ba amal barovarda, dar sokhtmoni so­tsializm dar respublika ba mehnatkashon rohbari menamud.

6—15 iyuni 1930 dar Dushanbe Sezdi 1-umi muassisoni Partiyai Kommunistii (bolshevikov)-i To­jikiston barpo gardid. Dar sezd 288 nafar vakilon ishtirok doshtand. Az davrai Konferensiyai 2-yumi vi­loyatii partiyavii Tojikistoi to Sezdi muassison safi tashkiloti partiyavii respublika 2,5 marotiba afzuda, 5358 nafar kommunistonro muttahid mekard. Sezd maruzahoi Hisobotii Komiteti Markazi va Komissiyai taftishoti Partiyai Kommunistii (b) Tojikiston, maruzahoi oid ba sokhtmoni sanoati va kolkhozi, oid ba ittifoqhoi kasaba va maorifro shunid va muhokima namud. Sezd natijahoi kori tashkiloti partiyavii respublikaro dar davrai badi Konferensiyai 2-yumi viloyatii partiyavii Tojikiston jambast namud va vazifahoi sokhtmoni sotsialistiro dar respublika muayyan kard.

Sezd ba masalai taraqqi dodani sanoati vaznin  (suzishvori, metallhoi ranga va gayra) diqqati jiddi dod, «Dar borai sokhtmoni kolkhozi» rezolyutsiya qabul namud va chorahoi inkishof dodani madaniyatro peshbini kard Sezdi 1-umi muassisoni Partiyai Kommunistii (b) Tojikiston gasis yoftani Partiyai Kommunistii (b) Tojikistonro az jihati tashkili ba rasmiyat darovard, Komiteti Markazii PK (b) Tojikis­ton va Komissiyai markazii nazorati Partiyai Kommunistii (b) Tojikistonro intikhob namud. Dar plenumi Komiteti Markazii Partiyai Kommunistii(b) Tojikiston, ki badi sezd jam omad, M. D. Khu­seynov kotibi yakum, III. Shokhtemur kotibi duyumi Komiteti Markazii intikhob karda shudand. Dar in davra Partiyai Kommunistii (b) Tojikiston az 7 tashkiloti partiyavii okrugi (Stalinobod, Garm, Kulob, Qurgonteppa, Uroteppa, Panjakent, Khujand), tashkiloti partiyavii Viloyati Avtonomii Badakhshoni Kuhi, 2 komiteti shahri va 9 komiteti rayonii partiya, 183 yacheykai partiyavi va 39 guruhi nomzadi iborat bud. Jihati khosi Partiyai Kommunistii (b) Tojikiston dar in davra hamin bud, ki yadroi korgarii safhoi on kalon nabuda, aksariyatro dehqonon va khizmatchiyoi tashkil medodand. Qarib nisfi hayati on az nomzadho ba azoii VKP (b) iborat bud. Soli 1930 dar Tojikiston ba joi okrugho rayonhoi mamuri (gayr az Pomir, ki dar on 40 shakli peshtarai volosti boqi mond) tashkil karda shudand. In im- koniyat dod, ki apparati partiyavi va davlati ba omma nazdik karda shuda, rohbarii partiyavi ba marakahoi siyosi va khojagi behtar gardad.

Afzoishi safi Partiyai Kommunistii (b) Tojikiston va chorabinihoi mustahkamkunii on imkoniyat dodand. ki soli 1932 qarib dar hamai rayonhoi res­publika tashkilothoi partiyavi bo sarvarii komitethoi rayonii par­tiya (ba joi sobiq tashkilotchiyoni partiyavi va byurohoi partiyavi) bar­po karda shavand. Dar okhiri panjso­lai 1-um dar Tojikiston 35 komite­ti rayonii partiyavii qishloq mavjud bud. Muvofiqi nishondodi Komiteti Markazii VKP (b) soli 1930 dar komitethoi mar­kazii partiyahoi kommunistii respublikahoi ittifoqi, komitethoi okrugi va viloyatii partiya doir ba har sohai konkretii khojagii khalq va madaniyat shuba va sektorho tashkil karda shudand. Apparat Komiteti Markazii Partiyai Kommunistii (b) Tojikiston badi digargunsozi na 5 shuba iborat bud: umumi, tashkiliyu instruktori, jobajoguzorii kadrho, agitasiya va marakahoi ommavi, madaniyat va propaganda.

Dar solhoi panjsolai 1-um dar iqtisodiyot va hayati ijtimoii aho­lii Tojikiston tagyiroti jiddi ba amal omad. Dar rafti industronii mamlakat sinfi korgar tashakkul yoft va afzud. Kollektivonii khojagii  qishloq ba amal barovarda meshud. Sinfi korgar va dehqononi kolkhozi manbai boetimodi afzoishi minbadai safhoi Partiyai Kommunistii (b) Tojikiston budand. Tanho dar du soli badi Sezdi 1- umi Partiyai Kommunistii (b) Tojikiston shumorai kommunistoni respublika se barobar afzud. To 1 yanvari 1933 dar saf­hoi tashkiloti partiyavii respubli­ka 11329 nafar kommuniston, az jumla 1378 nafar zanon budand. Az jihati hayati ijtimoi korgaron 30,8%, dehqonon 47,2%, khizmatchiyon 12,7% va digar 9,3% -ro tashkil medodand.

Miqdori tashkilothoi partiyavi ziyod shud. Dar avvali soli 1933 dar respub­lika 502 tashkiloti ibtidoii par­tiyavi va 181 guruhi nomzadi budand. In imkoniyat medod, ki tashkilot­hoi partiyavii dehot az rui nishonai territoriyaviyu istehsoli tadri- jan az nav sokhta shavanl. Afzoishi bosurati safhoi tashkiloti partiyavii respublika (asosan az hisobi dehqonon) behtar kardani kori dokhilipartiyavi va tarbiyavi, mahvi besavodiro dar bayni kommuniston talab mekard. Soli khonishi 1930/31 az 18 rayoni respublika 1700 nafar kommuniston va 1100 nafar komsomo- lon bo shaklhoi gunoguni omuzishi siyosi faro girifta shuda budand. Dar okhiri soli 1932 dar respublika 8 maktabi sovetiyu partiyavi kor me­kard.

Az jihati tashkili va goyaviyu si­yosi mustahkam gardidani Partiyai Kommunistii respublika roli rohbaronai onro dar tamomi sohahoi sokhtmoni sotsialisti besh az pesh baland bardosht. Mehnatkashon bo rohbarii tashkiloti partiyavii res­publika plani panjsolai 1-umro bomuvaffaqiyat ijro kardand.

7—14 yanvari 1934 Sezdi 2-yumi Partiyai Kommunistii (bolshevikon)-i Tojikiston barpo gardid. Sezd pro­grammai vasei taraqqiyoti khojagii khalqi respublikaro baroi panjso­lai 2-yum peshbini kard. Sezd dar sohai sanoat vazifa guzosht, ki iqtidori korkhonahoi mavjuda purra ba kor andokhta, sokhtmoni GES-i Varzob va istifodai koni Qaromazor tezonida, chorahoi istifodai sanoa- tii sarvathoi zernzaminii Tojikis­ton andeshida shavanl. Dar sohai khojagii qishloq vazifa guzoshta shud, ki muboriza baroi afzun gardondani hosilnokii navhoi ziroat, makhsusan pakhta purzur karda shavad. Sezd ba sokhtmoni madani dar respublika diqqati jiddi dod. Dar in davri dar respubli­ka 527 tashkiloti ibtidoii partiya­vi va 292 guruhi nomzadi budand, ki onho 10.489 nafar kommuniston, az chumla 1111 nafar zanonro muttahid mekardand.

Bo maqsadi baland bardoshtani darajai qobiliyatnoki va muttahidii safhoi partiya az may 1934 dar respublikahoi Osiyoi Miyona, az jumla dar Tojikiston, az unsuroni begona tozakunii tashkilothoi partiyavi sar shud. Qabul ba partiya muvaqqatan qat gardid. Dar natija bisyor unsuroni tasodufi va bego- na az partiya khorij karda shudand, ki in darajai qobiliyatnokii tash­kiloti partiyavii respublikaro ba­land bardosht. 4042 nafar kommuniston hujjati navi partiyavi giriftand. Kori khojagidorii partiyavi ba tartib darovarda shud. Az sentyabri 1936 qabul ba partiya az nav ba roh monda shud. Vale vayronkunihoi jiddii qonuniyati sotsialisti va normahoi leninii hayoti partiyaviyu davlati, ki dar davrai shakhsparasti sodir shudand, az partiya guruh-guruh khorij kardani kommuniston, jazodihihoi beasos ba kadrhoi rohbarikunandai partiyavi va soveti ba tashkiloti partiyavii respublika zarari kalon rasondand.

Shumorai azoyoni partiya nisbat ba ibtidoi soli 1933 3 barobar kam shud. Ammo tash­kiloti partiyavii respublika, qati nazar az dushvorihoi jiddi, faoliyati siyosi va mehnatii mehnatkashonro baland bardosht va onhoro ba ijroi suporishhoi plani panjsolai 2- yum safarbar namud. Dar solhoi panjsolai 2-yum dar respublika kori navsozii tekhnikii khojagii khalq va ba rohi taraqqii kollektivonai sotsialisti guzarondani khojagihoi maydai dehqoni asosan ba anjom ra­sonda shud. Dar guzaronidani revolyutsiyai madani va tashakkuli intelligensiyai sovetii tojik muvaffaqqiyathoi kalon ba dast omadand. Khalqi tojik tahti rohbarii tashkiloti partiyavii respublika ba millati sotsia- listi tabdil yofta, davlati khudro mustahkam namud. Dar Tojikiston, chun dar tamomi mamlakat, sotsia­lizm asosan galaba kard. Khalqi tojik ba sharofati gamkhorii doimii Komiteti Markazii VKP(b) va Hukumati Ittifoq misli digar khalqhoi Osiyoi Miyona davrai kapitalizmro az sar naguzaronda, bevosita ba sotsializm guzasht.

Galabai sotsializm dar Tojikis­ton dar Konstitutsiyai Respublikai Sovetii Sotsialistii Tojikiston, ki marti 1937 dar asosi Konstntutsiyai SSSR (soli 1936) qabul karda shuda bud, ba hukmi qonun darovarda shud.

Digargunihoi kullie, ki dar hayoti ijtimoiyu iqtisodi va sokhti sinfii jamiyati soveti ba tufayli galabai sotsializm ba amal omadand, boisi tagyir yoftani hayati ijtimoii tashkiloti partiyavii Tojikiton gardidand. Dar natija dar saf­hoi partiya korgaron nisbat ba dehqonon aksariyatro tashkil dodand. Dar okhiri dekabri az 4715 nafar kommunistoni respublika 1998 nafarashon korgaron, 1783 nafarashon dehqonon 934 nafarashon khizmatchiyon va digar budand. Jihati digari khosi hayoti tashkiloti partiyavii respublika in bud, ki shumorai nomzadho ba azoii partiya nisbat ba azoyoni VKP (b) khele kam shud. Dar bayni kommuniston va faoloni bepartiyavi besavodi asosan mahv karda shud.

Avgusti 1937 Sezdi 3-yumi Partiyam Kommunistii (bolshevikon)-i To­jikiston barpo gardid, ki on muvaffaqiyathoi kaloni dar sokhtmoni so- tsialisti ba dastovardai khalqi to­jikro qayd namuda, vazifahoi taraqqiyoti minbadai iqtisodiyot va madaniyati respublikaro muayyan na­mud. To yanvari 1938 dar respublika 361 tashkiloti ibtidoii partiyavi va 132 guruhi nomzadi vujud doshtand. Dar respublika 1 komiteti viloyati, 2 komiteti shahri va 64 komiteti rayonii partiya amal mekardand. Dar qarori Komiteti Markazii VKP (b) va Hukumati Soveti az 11 apreli 1938 “Dar borai chorabniihoi oid ba inkishofi sokhtmoni khojagi va madaniyu maishi dar Respublikai Sovetii Sotsialistii Tochikiston* programmai vasei sokhtmoni iqtisodi va madani dar respublika peshbini karda shud va on asosi plani panjsolai 3-yum gardid.

7—14 iyuni 1938 Sezdi 4-umi Partiyai Kommunistii (bolshevikon) -i Tojikiston barpo gardid. Sezd qayd namud, ki bo yorii Komiteti Markazii VKP (b), Hukumati SSSR va hamai khalqhoi mamlakatamon masalai barham dodani nobarobarii haqiqii khalqi tojik bomuvaffaqiyat hal shud. Soli 1937 daf Respublikai Sovetii Sotsialistii Tojikiston nisbat ba 1913 116 marotiba ziyodtar mahsuloti sanoati istehsol karda shud. Ziroati sotsialisti ba muvaffaqiyathoi kalon noil gardid. Kolkhozho 92%-i hamai khojagihoi dehqoniro muttahtid menamudand.

Dar vaziyati boloravii buzurgi mehnati va siyosi dar arafai Sez­di 18-umi VKP (b) Sezdi 5-umi Partiyai Kommunistii (bolshevikon)-i Tojikiston (22—27 fevrali 1939) barpo gardid. Kommunistoni Tojikiston ba muborizai mehnatkashon baroi bomuvaffaqiyat ba hayot tatbiq namudani qarorhoi Sezdi 18-umi VKP (b) rohbari namudand. Sanoat, naqliyoti avtomobili va rohi ohan, hamai namudhoi aloqai hozirazamon bosurat taraqqi mekar­dand. Tashakkul yoftani kadrhoi mil­lii sinfi korgar, baland shudani shuurnokii siyosi va darajai mada­niyu tekhnikii on muvaffaqiyati muhimi Respublikai Sovetii Sotsialistii Tojikiston bud. Mehnatkashoni khojagii qishloq makhsusan dar istehsoli mahsu­loti asosii ziroat — pakhta, ba komyobihoi kalon sohib shudand. Sokht­moni madani niz inkishof meyoft.

Tii Ispaniya tahti unvoni Partiyai Kommunistii Ispaniya barpo karda shud. Badi tasis ba Internatsionali Kommunisti hamroh shud. Tashkili Partiyai Kommunistii Ispaniya  chudoshaviro dar safi Partiyai sotsialistii korgarii Ispaniya (POKI) tezonid. Apreli 1921 vakiloni chapi Sezdi favqulodai  Partiyai sotsialistii korgarii Ispaniya PSKI tasisi Partiyai Kommunistii korgarii Ispaniya (PKKI)-ro  elon namudand. Noyabri 1921 dar Madrid dar konferensiyai har du partiyai kommunisti partiyai yagona —Partiyai Kommunistii Ispaniya barpo karda shud. Marti 1922  Sezdi 1-umi partiya, jam omad, ki  on siyosati fronti yagonaro bo mehnatkashon — azoyoni Ittifoqi umumii mehnatkashon (IUM) va anarkhiston maqul donist.

Badi on ki sentyabri 1923 dar mamlakat diktaturai harbii general Primo de Rivaro barqaror gardid. Partiyai Kommunistii Ispaniya PKI majbur shud ba pinhonkori guzarad. Dar vaziyati navi badi sarnagunshavii monarkhiya (14 apreli 1931), ki ba Revolyutsiyai solhoi 1931—39 ibtido guzosht dar nazdi partiyai nav  az pinhonkori baromada vazifai jiddii muboriza bo sektantchigi meistod. Partiyai Kommunistii Ispaniya PKI bo rohbarii Khose Dias  (solhoi 1932—42 kotibi generalii Partiyai Kommunistii Ispaniya (PKI), Dolores Ibarruri va digar, ki  dar Sezdi 4-umi Partiyai Kommunistii Ispaniya PKI ba hayati  Komiteti Markazi intikhob gardidand, dere naguzashta ba yake az quvvahoi bonufuzi  siyosii mamlakat tabdil yoft. Partiyai Kommunistii Ispaniya PKI  taklif kard, ki fronti vasei ziddifashisti ba vujud ovarda shavad.

Yanvari 1(936 bo tashabbusi Partiyai Kommunistii Ispaniya PKI partiyahoi kommunisti, sotsialisti va respublikavi Fronti khalqii tashkil namudand, ki on dar intikhoboti parlament 16 fevrali 1936 bar bloki par- } tiyahoi monarkhisti va klerikali — fashisti galaba kard. Dar davrai Jangi milliyu revolyutsionii solhoi 11936—39 Partiyai Kommunistii Ispaniya PKI tashkilotchii asosii  zarbai khalqi inspan ba isyoni harbiyu fashisti bud. Dar davrai Jangi  milliyu revolyutsioni shumorai azoyoni Partiyai Kommunistii Ispaniya PKI ba 300 hazorand. Badi maglubiyati respublika (marti 1939) va dar Ispaniya barqaror gardidani  diktaturai -Franko Partiyai Kommunistii Ispaniya PKI dar sharoiti dushvori pinhonkori va jazodihihoi berahmona safi khudro az nav sokht. Dar davrai Jangi duyumi jahoni (1939—45) Partiyai Kommunistii Ispaniya PKI kushish namud, ki Ispaniya az tarafi Germaniya ba jang dokhil nashavad va ba vusati harakati partizani dar mamlakat madad rasond.

Badi tamom shudani (Jangi duyumi jahoni Partiyai Kommunistii Ispaniya PKI ba kor karda baromadani taktikai nav shuru namud, ki on dar sharoiti navi siyosi ba ham payvastani shaklhoi muborizai legali va gayrilegaliro peshbini mekard. Partiyai Kommunistii Ispaniya PKI az muborizai ‘Partizani, chun shakli muborizai ba vaziyati nav nomuvofiq dast kashida, ba baromadhoi kaloni ommavi, ki bar ziddi diktaturai frankisti baroi ba dast ovardani istiqloliyati khaqiqii milli va barham zadani bazahoi amerikoi dar territoriyai Ispaniya nigaronida shuda budand, rohbari kard. Noyabri 1954 Sezdi 5-umi Partiyai Kommunistii Ispaniya PKI cham omad, ki on «Pro­grammai Partiyai Kommunistii Is­paniya dar muboriza baroi istiqloliyat va demokratikunonii Ispaniya, baroi qatiyan behtar namudani sha­roiti zindagii khalqi ispanro qa­bul kard.

Dar Programmai navi Partiyai Kommunistii Ispaniya PKI du davrai revolyutsiyai Ispaniya—de­mokrati va sotsialisti nishon doda shudaast, inchunin takid karda shudaast, ki Partiyai Kommunistii Ispaniya PKI nest kardani dikta­turai Franko va toza kardani. rohi taraqqiyoti demokratii mamlakatro vazifai avvalini khud mehisobad. Sezdi 6-umi Partiyai Kommunistii Ispaniya PKI (yanvari 1960) ba tarafdorii huquqi khalqhoi Kata­loniya, Mamlakati Baskho va Gali­yon ba avtonomiyai milli fikr bayon kard va ozodii vijdon, dinu oin va az davlat judo kardani kalisoro talab kard. Partiyai Kommunistii Ispaniya PKI dar tashkili shaklhoi gunoguni harakati ziddifrankisti (korpartoiho, namoishho va gayra) faolona ishtirok namuda, revolyutsionii osoishtai demokratiro tarafdori me­kard va dar barobari on rohi gayri osoishtaro niz (dar surati zaruri) inkor namekard.

Badi marsh Franko (noyabri 1975) mamlakat ba davrai ozodshavi az boqimondahoi fashisti dokhil shud. Apreli 1978 dar Madrid Sezdi 9-umi Partiyai Kommunistii Ispaniya PKI barpo gardid, ki on avvalin sezdi legali (az 1932) dar Ispa­niya bud. Sezd Ustavi navi partiyaro qabul namud; organhoi rohbarikunandai Partiyai Kommunistii Ispaniya PKI-ro intikhob kard. Dar hujjathoi sezd Partiyai Kommunistii Ispaniya PKI «partiyai marksisti, revolyutsioni va demokrati» elon karda shud. Muvofiqi Ustavi nav Partiyai Kommunistii Ispaniya PKI az rui prinsipi sentralizmi demokrati sokhta meshavad. Organi olii Partiyai Kommunistii Ispaniya PKI —sezdi par­tiya, dar fosilai bayni sezdkho — Komiteti Markazi, ki az hayati on Komiteti ij- roiya Komissiyai doimi va Kotibot intikhob megardad.

Hayati vakiloni Partiyai Kommunistii Ispaniya PKI dar hamai sezdhoi badijangii Partiyai Kommunistii Ittifoqi Soveti KPSS, Majlishoi baynalkhalqii partiyahoi kommunisti va korgarii solhoi 1957, 1960, 1969 ishtirok kardand. Raisi Partiyai Kommunistii Ispaniya PKI — D. Ibarruri, ko­tibi generalii Partiyai Kommunistii Ispaniya PKI—X Iglesmas. Organi markazii Partiyai Kommunistii Ispaniya PKI — Mundo Obrero», organi nazariyavii Partiyai Kommunistii Ispaniya PKI — jurnali «Nuestra bandera».