Niyozi Foteh

Niyozi Foteh (tavalludash 18. 04. 1914, Sa­marqand), navisandai sovetii tojik. Az oilai khizmatchi. Azoi KPSS az soli 1941. Khodimi Khizmatnishondodai Madaniyati RSS Tojikiston (1970). Ishtirokchin Jangi Buzurgi Vatani (1941— 1945). Omuzishgohi pedagogi (1929) va shubai shabonai Instituti pedagogii Toshkentro (1950) khatm namud. Faoliyati mehnatiash az ibtidoisolhoi 30, az kori idorai gazetai uzbekii «Lenin yuli» va gazetai tojikii «Haqiqati Uzbekistan» (har du dar Samarqand) ogoz shudaast. Soli 1934 Niyozi ba Stalinobod omad. Avval dar «Borai maorifi kommunisti»    («Gazeta muuallimon») bad dar «Tojikistoni Surkh» kotibi masul bud. Dekabri 1941 ikhtiyoran ba front raft. Solhoi jang agitator-propagandist, muharriri masuli gazetai «Za rodinu!» («Baroi Va­tan!»), jonishini muharriri gazetai «Krasnoarmeyskaya pravda» («Haqiqati Armiyai surkh») bud.

Badi jang ba sifati jonishini muharriri ga­zetai okrugi harbii Turkiston — «Frunzeves» («Frunzechi») kor kard. Pas az soli 1950 badi ozod shudan az khizmati harbi, bo korhoi ejodi va mamuri mashgul gardid:   solhoi 1950—1952 kotibi masul, 1952—1959 mu­harriri jurnali «Sharqi surkh», 1953—1968 kotibi Pravleniyai IN Tojikiston, 1968—1970 jonishini raisi Komiteti davlatii Soveti Vazironi RSS Tojikiston oid ba televizion va ryadioshunavo­ni, 1970—1978 kotibi Pravleniyai IN Tojikiston.

Niyozi faoliyati ejodii khudro az navishtann sherhoi uzbeki cap kardaast. Nakhustin sherhoyash dar sahifahoi gazetahoi viloyatii Samar­qand va gazetai respublikavi — «YOsh leninchi» («Leninchii javon») va «Lenin yuli» («Rohi Lenin») chop shudaand. Se majmuai ashori uzbokiash: «Mayak» (1933), «Bu kunping gazali» («Gazali imruz», 1938), «Sevgi» («Muhabbat», 1940) ba tab rasidaast. Ejodiyoti tojikii Niyozi dar ibtidoi solhoi 30 ogoz yoftaast va u asosan asarhon nasri menavisad. Muborizai khalqi soveti bar ziddi fashizmi Germaniya mavzui asosii ejo­diyoti u qaror giriftaast.

Mahsuli adabii u dar solhoi jang majmuai ocherku hikoyahoi «Intikomi tojik» (1947) ast, ki aksari onho dar maydoni harb ejod shudaand va kahramononashon khudi jangovaronand. Avvalin romani Niyozi «Vafo» (j. 1, 1949, j., 2, 1958), ki dar on jonbozihoi farzandoni khalqi tojik va digar khalqhoi soveti dar front, mehnati fidokoronai kolkhozchiyon dar aqibgoh tasvir shudaast, ba navisanda shuhrat ovard. In roman soli 1977 dar solonai Ruzi Galabai khalqi soveti bar fa­shizm sazovori mukofoti umumiittifoqii adabii ba nomi Aleksandr Fadeev gardidaast; povesti «Dukhtari hamsoya» (1955) dar ejodiyoti na­visanda mavqei khos dorad. Povesti mazkur masalai ozodii zanonro darbar megirad. Asari digarn Niyozi— «Hissae az qissahoi jang» (1962), ki az silsilai hikoyaho faroham omadaast, asosan khususiyati yoddoshti doshta, qahramonii jangovaroni sovetiro inikos menamoyad.

Hiikoyavu ocherkhoi majmuai «Diruz, imruz, fardo» (1964) dar mavzuhoi aiyomi mo ejod shudaand. Soli 1974 romani navi Niyozi— «Har besha gumon mabar, ki kholist» (Mukofoti davlatii RSS Tojikiston ba nomi Rudaki, 1977) az chop baromad. Roman ba muborizai bahoduronaya partizanhoi soveti ba muqobili fashistoni istilogar bakhshida shu­da, voqeoti on dar beshazori Belo­russiya jarayop megirad. Ba qalami Niyozi inchunin pesahoi «Vatanduston» (1938, hamrohi Samad Gani), «Kupruk» (1969), kinostsenariyahoi «Dukhtari savvum» (az rui povesti «Dukhtari hamsoya», hamrohi I. Filimo­nova), «Korubori oilai Gayurovho» (1975, hamrohi A. Strugatskiy) taalluq dorand. Chand asari badei, az jumla romani navisandai rumin M. Sadovyanu «Mitre Kokor» va romanhoi navnsandai uzbek Sh. Rashidov «Golibon» va «Zurtar az buron»-ro ba tojiki tarjuma kardaast. Niyozi azoi Komissiyai markazii adabiyoti harbii badeii IN SSSR, azoi Pravleniyai nashriyoti «Sovetskiy pisa­tel», azoi Pravleniyai fondi adabii SSSR meboshad. Az soli 1938 uzvi IN SSSR, az soli 1952 azoi Pravleniyai IN Tojikiston va prezidiumi on meboshad. Bo du ordeni Bayraqi Surkhi Mehnat, du ordeni «Nishoni Fakhri», yozdah medali jangi va mehnati va se Gramotai fakhrii Prezidiumi Soveti Olii RSS Tojikiston mukofotonida shudaast.

Os.: Asarhoi muntakhab, ch- 1—4, D., 1974—78.

Ad.: Ocherk istoriya tadjikskoy so­vetskoy literaturi, M.,