Neotomizm

Neotomizm, talimoti falsafii katoliki, ki dar asosi aqidahoi Fomai Akvini ba vujud omadaast. Neotomizm sernamoyandatarin maktabi falsafii dinii hozira buda, dar falsafai burjuazii davrai impe­rializm nufuzi kalon dorad. Tanazzuli feodalizm qudrati siyosiyu ideologii kalisoi katolikiro kam karda, tasiri tomizmro sust namud. Ehyoi tomizm soli 1879 dar epsiklika (vaz)-i papa Levi XIII elon shud. Badi on chand kafedrai falsafai tomisti va Instituti falsa­fai Luven (Belgiya) kushoda shud. Holo Akademiyam hazrati Foma dar Vatikan, Universiteti katolikii Freyburg (Shveysariya), Akademiyai Alberti Kabir dar Kyoln, Universitethoi katolikii Vashington va Ottava, instituthoi katolikii Parij, Insbruk, Madrid, Toronto va gayra markazhoi tadqiqu targibi Neotomizm meboshand.

Faoliyati onhoro dar sohai falsafa «Ittifoqi umumijahonii jamiyathoi falsafii katoliki» muttahid namudaast. Dar bayni faylasufoni neotomist M. Grabman, M. de-Vulf, E. Jilson mavqei muhim ishgol mekunand. Asarhoi onho ba tarikhi falsafai skholastika va tarikhan asosnok namudani Neotomizm bakhshida shu­daast. G. Manzer, I. Gleyzer, J. Marten, O. Gupdlakh, O. Neyll-Breyning va digar «talimoti ijtimoii katolisizm»-ro ejod kardaand.

Yu. Bokhenskiy, G. Vetter va digar ba tanqidi falsafai marksisti mashguland. Dar Neotomizm du jarayon ba nazar merasad. Namoyandagoni jarayoni avval (paleotomizm) talimoti Fo­mai Akviniro dakhlnopazir shumorida, tasdiq mekunand, ki dar asar­hoi u javobi hamai masalahoi falsafi hast. Jarayoni duyum (neo­tomizm) shiori «Bo nav gani gardonidani kuhna»-ro, ki Levi XIII bayon karda bud, tarafdori namuda, baroi taqviyati aqidahoi Foma mekushad. Vay ba in vasila baze nuqtahoi falsafai zamoni nav (alalkhusus falsafai I. Kalt) yo hozira (fenomenologiya, neopozitivizm)-ro istifoda mebarad. Va bo in hama dar Neotomizm mazmuni asosii tomizm (ahkomi din dar borai mavjudiyati Khu­do, jovidonii ruh, ozodpi iroda va baze nazariyahoi sof falsafi) betagyir memonad. Neotomizm bo maqsadi «bartaraf» namudani «yaktarafagi»-i tamomi jarayonhoi digari falsafi bo materializm, idealizm i subek­tnaya va irrasionalizm bahs mekunad.

Lekin in ikhtilofho, ba istisnoi ziddiyati prinsipialii Neotomizm bo materializm va ateizm, az hududi ikhtilofhoi muqarrarii bayni sistemahoi idealisti berun namebaroyand. Neotomizm irtjoitarin jarayoni fal­safii imruza ast. Ideologhoi burjuazi onro baroi sharhi masala­hoi siyosiyu iqtisodi va muborizai ziddi jahonbinii ilmiyu kommunisti istifoda mebarand. Ba aqidai neotomistho qonuniyathoi umumii inkishofi tabiatu jamiyat mohiyatan yak shakli zuhuri irodai ilohist. Neotomizm mavjudiyati javhari gayrimoddi va mabdai ruhiro etirof karda, idroku mushohidai onro az imkon berun medonad.

Ba pindoshti neotomistho vujudi mazkurro tanho tavassuti intuisiya va aql donistan mumkin ast. Aqidai neotomiston dar borai hayoti jamiyati baso zararnok va irtijoist. Neotomizm hamchun aslihai ideologii kapitalizm molikiyati khususi, nobarobarii ijtimoi va ba sinfho taqsim shudani jamiyatro haq shumorida, onhoro abadi medonad. Neotomizm ziddiyathoi jamiyati kapitalistiro, ki ofaridai molikiyati khususiand, inkor karda natavonista, onhoro natijai gunahkorii odamoni judogona, rioya nakardani rasmu oini dini va akhloqi masehi mo- shumorad. Vay bo tabligoti akhloqii khud zarurati obektiviro pinhon doshtan mekhohad. Holo dar mamlakathoi imperialist Neotomizmro harjoniba targib namuda, onro dar muboriza ba muqobili quvvahoi lageri sulh, demokratiya va sotsializm istifoda mebarand.

Adabiyot: Miller R., Lichnost i obshe­stvo. K kritike neotomistskogo ponima­niya lichnosti, perevod s nemeskogo, Moskva, 1965; M i i k ya v i ch yu s Ya. V., Sovremenniy katolisizm i ego filosofiya, Vilnyus, 1965; G a r a d j a V. I., Neotomizm—razum — nauka, Moskva, I969; Bikhovs kiyB. E., Eroziya «vekovechnoy» filosofii.

(Kritika neotomizma), Moskva, 1973.