MONTESKYO

MONTESKYO (Montesquieu) Sharl Lui de Sekonda, baroi de La Bredi de Monteskyo (18. 1. 1689, Lab-red, nazdikii Bordo —10. 2. 1755, Parij), maorifparvar, huquqshinos, faylasuf, adibi fransavi. Azoi Instituti Fransiya (1727). Az avlodi qadimai dvoryani. Badi khatmi kolleji katoliki (1705)_ dar Bordo va Parij huquqro omukhtaast. Soli 1714 mushovir, az soli 1716 yake az noib-prezndenthoi parlamenti (sudi) Bordo. Az soli 1726 dar Parij zistaast.

Soli 1728 ba mamlakathoi Evropa (Italiya, Prussiya, Niderland) safar karda, 1729—31 dar Britaniyai Kabir zindagi kard. Amaliyai konstitusionii Angliya, aqidahoi huquqshinoson va faylasufoni anglis ba tashakkuli idealhoi davlatiyu huqusshinosii Monteskyo tasiri ziyod rasondand. In goyaho dar asari ensiklopedii «Ruh-ul-qavonin» (1748) khele khub ifoda yoftaand. Monteskyo dar tashakkuli huquqi pozitivi va shaklhoi davlatdori maqomi omilhoi geografi (khususan iqlim)-ro khele baland mebardosht. Ba aqidai u iqlimi garm boisi tanbaliyu shahvat megardad. Dalerii grajdaniro nest karda, istibdodro ba amal meorad. In nuqtai nazar boisi poyaguzorii maktabi geografi dar sosiologiya gardid. Ammo ba omilhoi siyosi va pesh az hama ba shakli davlatdori diqqati makhsus medod. Monteskyo dar asosi nazariyahoi siyosii atiqa se shakli durust (demokratiya, aristokratiya va monarkhiya) va yak shakli nodurusti (istibdodi) davlatdoriro farq mekard. Monteskyo monarkhiyaro shakli behtarini davlatdori medonist. U hamchun munaqqidi istibdodi shohi va ideologi monarkhiyai konstitusioni dar tarikhi Fransiya, dar inkishofi afkori jamiyatii jahoni maqomi khos dorad. Programmai siyosii Monteskyo umuman — programmai sozishi bayni burjuaziya va dvoryanho ba sharti ishtiroki barobar dar tatbiqi hokimiyati davlati ast. Monteskyo dar sohai sof huquqi yak qator prinsiphoi progressivi peshnihod namud: barobarii grajdanho dar nazdi qonun, huquqi vasei intikhoboti, ozodii sukhan, matbuot, etiqod, judo kardani kaliso az davlat, dast kashidan az shikanjayu jazohoi vaznin, zarurati sozishnomahoi baynalkhalqi dar borai gumanizasiyai metodhoi jang va g.

Aqidahoi tarikhii Monteskyo dar asari «Mulodizaho doir ba sababhoi iqtidoru inqirozi rimiho» (1734) ifoda yoftaand. Monteskyo az fahmishi teologii tarikh dast kashida, nuqtai qonuniyati obektivii prosessi tarikhho peshnihod namud. Monteskyo hamchun ustodi sukhan tavassuti romani «Maktubhoi forsi» (1721)—yake az asarhoi behtarini janri falsafii baroi asri 18 khos mashhur gasht. Rohhoi roman dar shakli mukotibai duston — forsho, uzbekho, munaqqidoni «sodda» va dar ayni hol oqili jamiyati dunyavii Fransiya ifoda yoftaand. Hajvi pur az istehzo va bozarofati Monteskyo tamomi tabaqahoi monarkhiyai mutlaqi Fransiya, hayoti siyosii, madaniyat, khulqu raftori raiyati onro ifsho kard.

Dostonhoi nasrii «Dayri Knid» (1725) va «Sayohat ba Pafos» (1727) dar ruhiyai rindiyai eppkureisti navishta shudaand.

As.: Izbr. proizv., M., 1955; Persidskie pisma, M., 1956.

Ad.: Istoriya fransuzskoy literaturi, t. 1, M., 1946; Baskin M. P., Monteskyo, M., 1965.