FARMAKOLOGIYa

FARMAKOLOGIYa (az yunoni pharmacon — doru va …logiya), dorushinosi, yak sohai ilmi tibbu biologiyaro guyand, ki doruho va tasiri onhoro ba organizmi odamu hayvonot meomuzad. Avvalin malumoti murattab doir ba doruho dar papirusi misrii Ebers (asri 17 to melod) omadaast. Dar «Vandidod»-i «Avesto» khosiyati shifobakhshii 760, dar «Ayurveda»-i hinduho ziyoda az 100 rastanii dorui tavsif shudaast. Doir ba doruho dar asarhoi Buqrot (ziyoda az 250) va Disquridus (750) niz malumoti mufid mavjudand.

Dar taraqqiyoti Farmokologiya Zakariyoi Rozi, Abualii Sino, Abumansur Muvaffaq ibni Alii Hiravi, Aburayhoni Beruni va digar sahmi kalon guzoshtaand. Sino dar «Al-Qonun» (kitobhoi 2 va 5), risolahoi «Alvokhiya» («Fayziya»), «Mohiyati sikanjabin», «Kosni» va gayra doir ba masalahoi gunoguni Farmokologiya malumot dodaast. Kitobi duyumi «Al-Qonun» khosiyati shifobakhshii 812 dorui sodda, kitobi panjumi on 716 dorui murakkab, «Alvohiya» («Fayziya») 907 dorui soddaro dar bar megirad. Alhol dar SSSR ziyoda az 70 dorui dar kitobi duyumi «Al-Qonun» zikrshuda istifoda meshavad.
Asosguzori Farmokologiyai tajribavi R. Bukhgeym (Derpt; asri 19) meboshad. Dar Rossiya avvalin malumotho doir ba rastanihoi dorui asrhoi 16—18 paydo shudand. Soli 1778 avvalin farmakopeyai rus («Rharmacopoea Rossica») nashr shud.
Farmokologiyai muosir yakchand shokha — farmakodinamika (talimotest oid ba tasiri doruho ba organizm), farmakokinetika (talimot doir ba jabbish, pahnshavi va biotransformasiyai doruho dar organizm), Farmokologiyai molekulavi (talimotest dar khususi tasiri biokhimiyavii doruho dar hujayra va boftaho), Farmokologiyai kliniki (ozmoishi doruvor dar amaliyai tibbi va aniq kardani tarzi istifodai onho) taqsim meshavad. Farmokologiya inchunin umumi va juzi meshavad. Farmokologiyai umumi mekhanizmho va qonuniyathoi mushtaraki tasiri doruhoro ba organizm (vobasta ba sokhti khimiyavi, khosiyati khimiyaviyu fiziki, taqsimshavii onho dar uzvu boftaho, biotransformasiya — oksidshavi, barqarorshavi, gidroliz va gayra), tarzi istemol va rohhoi tazriq (daruni, zeripusti, dokhilimushaki, dokhilivaridi va gayra) rohhoi az organizm khorij shudan, masalahoi standartoni, tasnifoti doruho va gayraro meomuzad. Farmokologiyai juzi doruhoi alohidaro az nuqtai nazari tasiri khosi onho (masalan, karakhtkunanda, khobovar, va gayra) tadqiq mekunad.
Farmokologiya bo farmasiya (masalan, khimiyai farmasevti, farmakognoziya va gayra), toksikologiya, fiziologil, biokhimiya, biologiya va gayra aloqamand ast. Dar inkishofi Farmokologiyai soveti N. P. Kravkov, I. P. Pavlov, M. P. Nikolaev, N. V. Vershinin, V. I. Skvorsov, S. V. Anichkov va digar hissai arzanda guzoshtaand. Dar SSSR doir ba Farmokologiya dar Instituti farmakologiyai Akademiyai Ilmhoi Tojikiston SSSR, Instituti umumiittifoqii tadqiqoti ilmii khimiyaviyu farmasevtip ba nomi S. Ordjonikidze (Moskva), In-ti khimiyaviyu farmasevtii Kharkov va gayra tadqiqot mebarand. Dar Tojikiston oid ba Farmokologiya dar baze kafedrayu laboratoriyahoi maktabqoi oli va institutthoi tadqiqoti ilmi tadqiqot mebarand.
Adabiyot: Anichkov S. V., Belenkiy M. P., Uchebnik farmakologii, L.. 1969; Mozgov I. B., Farmakologiya, Moskva, 1974; Kudrin A. N., Farmakologiya s osnovami patofiziologii, Moskva. 1977; Nuraliev Yu. N., Medisina epokhi Avisenni, Dushanbe, 1981; hamon muallif, Medisinskie traktati Avisenni, Dushanbe, 1982. Xarkevich D. A., Farmakologiya, Moskva, 1981. Yu. Nuraliev.