BOYaZIDI BASTOMII SONI Abumuhammad Abuali ibni Inoyatulloh, orif, muhaddis va faqehi nimai duyumi asri 16 ibtidoi asri 17. Az solhoi zindagiash hamin qadar malum ast, ki risolai «Qazo va qadar»-i khudro soli 1602 ba poin rasonidaast. Sohibi yak qator asarho dar mavzuhoi aqoid, fiqh, hadis, tasavvuf va odobu akhloq meboshad. Az jumla, asari Boyazidi Bastomii Soni «Najotnoma» peromuni gaybat ast, ki ba qavli u, az gunohoni shoei zamona budaast. Dar in asar Boyazidi Bastomii Soni nakhust ba bayoni mavzui gaybat va masalahoi vobasta ba on, mazmum budani gaybat, aqsomi on va rohhoi iloji on pardokhta, fasli shashumro ba tavobei gaybat (sukhanchini, durug, hasadvarzi) bakhshidaast. Dar bobi duvumi in kitob ba tavba, bayoni marotib va furui on pardokhta, dar bayoni masala ba talifoti orifoni haqiqat va solikoni tariqat takya kardaast. Boyazidi Bastomii Soni dar payravi az sufiyon tavbaro nakhustin maqomi orifon khondaaast. «Avqotu-s-salot» risolae fiqhi dar borai vaqti namozhoi panjgona ast. «Ravzatu-l-orifin» dar haqiqati tasavvuf, maqomoti solikon va odobi sayru suluk ast. Mavzui onro masalahoi zoti Vojib, maorif va istilohoti sufiya, maqomoti dahgona, amalhoi zohiri, ahloq va ahvolu odob tashkil medihand. «Qazovu qadar» farogiri masalahoi ikhtiyor, qazovu qadar, taqdir, tasiri irodai Khudovand dar amoli insonho meboshad. «Meroju-t-tahqiq» dar fiqhi istidoli buda, jildi avvali on shomili mukaddimae dar usuli fiqh, kitobi tahorat va namoz ast. Az qavli muallif dar poini in jild barmeoyad, ki jildi duvumi kitob boyad az mavzui zakot ogoz shuda boshad. «al-Insof fi marifati-l-aslof» dar borai imomat va firqai najotyobanda buda, dar on muallif az miyoni 73 firqa tanho firqai imomiyai shiaro firqai najotyofta donistaast.
S. Mahmadulloh.