Abdulqodiri Guyanda

Abdulqodiri Guyanda Khoja Kamolud din (Nizomuddin) ibni Raybi ibni Ayni (1376, dehai Noyini viloyati Isfahon – 1435, Hirot), saroyanda, navozanda, musiqidon va ohangsozi mashhuri forsu tojik va sharq. Bino ba akhbori Davlatshohi Samarqandi («Tazkirat-ush-shuaro»), Darveshalii Jangi («Tuhfat-us-surur») va Isfizori («Ravzat-ul- jinnot. ..») Abdulqodiri Guyanda bo shaykh Sadii Sherozi qarobati avlodi doshtaast. Dar 10- solagi ilmhoi sarfu nahv, maoni va gayraro omukhtaast.

Ilmi musiqi va tarkiboti onro dar nazdi padar talim giriftaasg. Az javoni sher meguft va ohang mesokht. Dar navokhtani nay, ud, chang, chagona, qonun, rubob, tanbur va gayra mahorati tom dosht. Dar sozi nay ikhtirooti ziyod namuda («Peshravi dor», «Savti nay»), ba ashori Rudaki, Unsuri, Farrukhi, Sadi, Hofiz, Kamoli Khujandi va digaron dar janru shaklhoi musiqi asarho ofaridaast.

«Amali Nasr» (gazali Sadi), «Taronai Iroq» (gazali Qatron), «Amali Muhayyar» (gazali Kamol) ba maqomhoi «Rost», «Buzurg», «Iroq», «Dugoh» va «Tasnifi Khoja Abdulqodir», «Amali Tarona» (gazali Sadi), «Savti Ushshoq» (gazali Hofiz), «Mustazodi Navo», «Amali Rost», «Amali Buston», «Ama­li Gesu», «Amali Guliston», «Amali Khoriston» (bar ashori Sadi) az jumlai tasnifoti mashhuri Abdulqodiri Guyanda meboshand.

Beshtari asarhoi nazarii Abdulqodiri Guyanda («Maqosid-ul-alkhon», «Jome-ul- alkhon», «Zubdat-ul-advor», «Lahniya», «Nagamot-ul-advor» va gayra) az tarikhi paydoish, davrahoi inkishofi sanati musiqi, zarbu vazn, davrho, sozhoi musiqi va pardahoi onho, tarzi istifodai zarbu vaznhoi musiqii fors- tojik va farqi on az musiqii arabi, jamu chine, budu iqooti musiqi va gayra bahs menamoyand.

Abdulqodiri Guyanda ba asarhoi musiqishinosoni Yunoni Qadim Arastu, Batlimus (Ptolemey), Aflotun, Faysoguras (Pifagor) va  fors- tojik Abunasri Forobi, Abualii Sino, Abdulmumini Urmavi sharhu ilovaho navishtaast. Risolahoi musiqii Abdulqodiri  Guyanda tavassuti musiqidononi turk niz tarjuma shudaand (in beshtar dar zamoni Sulton Valid surat giriftaast).

Kotiboni turk ba risolahoi Abdulqodiri Geloni az khud ilovaho dokhil kardaand va uro ba radifi musiqi­dononi turk dokhil namudaand. Nuskhahoi komili asarhoi Abdulqodiri Guyanda dar kitobkhonahoi Sankt-Peterburg, Bodliyon, Parij, Madrid va Britaniya mahfuzand. Muallifi ziyoda az 200 taronavu ohang. Musiqishinosonu hofizoni asri15 Sulton Muhammadi Udii Samarqandi, Qutbuddini Noyi, Yusufi Andijoni, Abdulmumini Hofiz, Hofizi Ubahi va digaron shogirdoni u meboshand. Pas az u pisarash Abdurrahmon va naberaash Abdulaziz dar tadqiqu tahlili tarkiboti musiqi ananaashro idoma dodaand.

Ad.: A b d u l q od i r i Marogai, Maqosid-ul alhon,T., 1345; Rajabov I., Maqomlar masalasiga doir, Toshkent, 1963; R a j a b o v A., Afkori musiqii tojik dar asrhoi 12 – 15, D., 1989; Bayozi Shashmaqom, D., 2008; Donishnoman Shashmaqom, D., 2009.