ABUTAYIBI TOHIR, (861, Marv -913, Bukhoro), musiqishinosi forsu tojik. Az donishmandoni ilmi musijii ahdi Somoniyon. Asoshoi amali va nazariyavii musiqiro nazdi Abulabbosi Sarakhsi (vafot 899), Ahmadi Sarakhsi (vafot 901), Abulabbosi Bakhtiyor (vafot 920) omukhtaast. Dar omuzishu targibi osori khattii pahlavi, sharhu tafsiri asarhoi donishmandoni Yunoni Qadim – Arastu, Aflotun, Nikomakh, Batlimus va Uklidus sahmi bosazo guzoshtaast.
Asarhoi chande az in musiqidononro ba arabi tarjuma karda, ba onho sharhu ezoh navishtaast. Abutayibi Tohir oid ba musiqi asarhoi mukammali nazariyavi, az jumla «Kitob-ul-odob-il-gino» va «Kitob fi-n-nagam» navishtaast. U dar in asarhoyash musiqiro chun ilm va sanat tafsir doda, oid bo sozhoi musiqi, janbahoi gunoguni sozu ovoz, komyobiyu norasoihoi afkori musiqishinosoni Yunoni Qadim nuqtai nazari khudro bayon namudaast. Bino ba gufti Ibni Nadim («Al-Fekhrist») va Ibni Usaybiya («Uyun-ul-anba») tarjumai «Qonunhoi musiqi»-i Aflotun az chonibi Abutayibi Tohir az jumlai behtarin tarjuma va tafsirho budaast.
Abutayibi Tohir dar asarhoyash ba ananahoi tarikhii afkori musiqii mardumi eroninajod diqqati makhsus doda, musiqii ahdi Sosoniyonro az sahifahoi boy va rangini sozu ovoz shumoridaast. Khususan dar asarash «Kitob fi-n-nagam» («Kitob oid ba surudkho») barobari tafsiri tarkiboti surud, taronahoi qadimii toislomi va zamonash, inchunin roche ba silsilai «Khusravoniyot», «Forsist», shaklhoi mamuli saroyandagii ahdi Sosoniyon «choma» («chakomak»), «tranak» («tarona»), «patvoja», «pahlaviyot» malumoti mukammal doda, onro ba hayoti musiqii asrhoi 9-10 payvastaast. Ofaridahoi Abutayibi Tohir hamchun sarchashmai mutamadi musiqi etirof shuda, dar halli bisyor masalahoi sozu ovoz chun dastur kumak namudaand. Az chumla Abunasri Forobi dar «Kitob-ul-musiqi-al- kabir» az onho bahra bardoshtaast.
Adabiyot: R a ch a b o v A., Sunnat va navovari dar tamadduni musiqii zamoni Rudaki, Dushanbe, 2008.
A. Rajabov.