ویلایت پنجاب

پنجاب ولایت تاریخییست در آسیای جنوبی، در حدود هندوستان و پاکستان. قسم شمالی همواری هند و گنگ را اشغال می‌کند. در قسم غربیپ پنجاب بیابان تخل واقع گشته است. دریاهای ستلج،  چیلم، چیناب، رو و بس با دریای پنجند درآمیخته، زمینهای کارم پنجاب را آبشار می‌کنند. اکثر جایهای بلندش 150-350 م. اقلیمش خشک، هوا تغییریابنده (ژانویه-13-16°، مه‌ای قریب 35°س).

باریشات سالانه در غری تا 150 مّ، در شرق تا 700 مّ. هر سال آبخیزی شده، دریاها تیز-تیز مجرای خود را تغییر می‌دهند. قریب 70-90% تیرّیتارییی پ. انجاب از خود کرده شده است. کانالهای بسیار دارد. شهرهای کلانش: لاهور (پاکستان) و امریت­سر (هندوستاپ). در هزارة 3-نیمة یکم هزارة 2 تا میلاد پنجاب به یکی از منطقه‌های تمدّن قدیم دنیا (به نام خرپّه و هند) داخل بود. از نیمة دوّم هزارة 2 تا میلاد به پنجاب قبیله‌های آریانی رفته، با اهالی، محلی درآمیختند و در نتیجه خلقیت و قبیله‌های هندواریانی تشکّل یافتند. در آخر عصر 6 تا میلاد قسم زیاد پنجاب به دولت هخامنشیان همراه شد.

یسکندر مقدونی سالهای 327-325 تا میلاد ملکها را تا دریای بیس ضبط نمود و بعد وفات او پنجاب به امپی­ریة هند جدیم-موریه همراه شد. از آخر عصر 2 تا میلاد تا میانة عصر 6 پنجاب به هیت دولتهای کُشانیان، گوپتها، هیتالیان داخل بود. بعد پراکنده گردیدن دولت هیتالیان (567) در پنجاب چند دول­ت خرد پیدا شد، که آنها را خانمان محلی اداره می‌کردند. پنجاب از عصر 7 میدان محاربة والایان خلیفه‌های اموی و از نیمة دویو­م عصر 10 امیران غزنه گردید. در اوّل عصر 11 پنجاب یک قسم دولت غزنویان شد و حاکمان آن پایتخت خود را به شهر لاهور کوچاندند.

ز آخر عصر 12 پنجاب به هیت دولت غوریان، سلطانی دهلی، دولت تیموریاین هند همراه شد. در سالهای حکمرانی تاجداران مسلمان در پنجاب دین اسلام پهن گردید. بعد تنزّل دولت تیموریان هند پنجاب را نادرشاه افشار ضبط کرد و شاهان دُرّانی آن را به ملک خود همراه نمودند. در نتیجة حرکت سیکخها سالهای 60 عصر 18 چند دولت خرد آزاد آنها به وجود آمد. رنجیت سینگخ (حکمر. 1799-1839) در اوّل عصر 19 تمام زمینهای قسم غربی دریای ستلچ را به یک دولت مستقل پنجاب متّحد کرد.

در نتیجة جنگ بین انگلیسهای و سیکخها (1845-1846 و 1848-1849) آن را شرکت آست-اندیه ضبط نموده، به مضافات پینجاب و 43 ملک خرد تجسیم کرد. آگوست 1947 هنگام تشکیلیابی دامینیان اتّفاق هند و پاکستان پنجاب موافق دین و آیین اهالی‌اش در بین دو دولت تقسیم شد (ناحیه‌های اکثر اهالی‌اش مسلمان به پاکستان، سیکخها و هندوها به هندوستان گذشتند).