ورن

ورن (لاتینی uranium) ، u، المنت شیمیایی رادیواکتیو از گروه 3 سیستم دوری مندلیف، منسوب الگینایدها؛ رقم اتمی 92، مسّة اتمی 238، 029؛ متال. عورنی طبیعی از آمیختة 3 ایزوتوپ 238u-99، 2739% (دورة نیمکاهیشش ت1/2=4، 51-108 سال) ، 235u-0، 7024% (ت1/2=7، 43· 108 سال) و 41-264u 0، 0057% (ت1/2=2، 48-105 سال) عبارت است. از 11 ایزوتوپ رادیواکتیوی صنعی عورن (عدد عمومیشان از 227 تا 240) 233u، (ت1/2=1، 62-105 سال) درازعمرتر است، که هنگام با نییترانها بمبه‌باران کردن تاریی حاصل می‌شود.
ورن را سال 1789 خیمیک نیمیس م. گ. کلپرات کشف نموده، به آن نام سییارة عورن را گذاشت. عورن متالی را سال 1841 خیمیک فرنسوی ه. پیلیگا هنگام با متال کلیی برقرار کردن uci4 حاصل نمود. برابر کشف حادثة رادیواکتیویّت عورن (سال 1896) و ردیی (سال 1898) با مقصد استخراج و استفادة ردیی در تدقیقاتهای علمی و طبّ کارکرد صناعتی عورن آغاز یافت. بعد کشف حادثة تقسیمشوی ید را (سال 1939) از سال 1942 عورن سوزشواری اساسی یدرایی گردید. به حساب میانه 2، 5-10-4%-ا مسّة قشر زمین از عورن عبارت است. قریب 100 مینیرل عورن معلوم است، که 12-تاش اهمیت صناعتی دارد. عورن پولادرنگ بوده، به آسانی شکل دلخواه را می‌گیرد. سه شکل الّاتراپی (ا، ، ) دارد؛ i گدازش، 1134°س، (جوشش 3818°س، زیچی‌اش 19120 کگ/م3.
ورن را از معدنهای عورن، که 0، 05-0، 5% 2 دارند، حاصل می‌کنند. عورن در ریکتارهای یدرایی چون سوزشواری اساسی استفاده می‌شود. نمکهای عورن در صورتگیری، شیمی تحلیلی، استحصال شیشه، رنگهای حرارتتاب‌آور و غیره به کار می‌روند. 11 منبة سوزشواری یدرایی می‌باشد.
ورن به مقدار کم (10-5-10-8%) در بافته‌های نباتات، هیوانات و آدم وامیخورد. به ارگانیزم هیوانات و آدم عورن همراه خوراک، آب، هوا، اینچنین به واسطة پوست و پردة لعابی داخل می‌شود. مقدار آن در عضو و بافته‌های هیوانات و آدم از 10-7 گ/گ زیاد نیست. موافق معلومات کمیسیون بینلخلقی عاید به محافظت ردیسیانی به حساب میاده در ارگانیزم آدم 9 10-گ عورن موجود است.
تخمین می‌رود، که عورن برای حیات معتدل هیوانات و نباتات ضرور است، امّا وظیفة فیزیولوژی عورن الحال معلوم نیست. عورن و پیوستهای آن (مخصوصاً عورنیل) زهرناکند و هنگام به ارگنیزم داخل شدن تمام عضو و بافته‌ها را زهرآلود می‌کنند. برای نیشگیری زهرآلودشوی استفادة لوازمات هوانا‌گذر، پیشگیری افلاسشوی هوا، نظارت طبّی کارگران و غیره لازمند.