یونوچقه

یونوچق، رشقه، روشقه (medicago) ، یک جنس گیاههای یکساله یا بسیارساله‌ای است از عایلة لُبیایها. پایهش سیرشاخ، بلندی‌اش 70-100 (بعضاً 150) سم. برگش درازرویه سه‌برگه (از 3 برگچه عبارت است). خوشگولش 15-20-گله. میوه‌اش اساساً غلافک داسشکل یا سپیرلشکل. تخمش گُردشکل گرده، زرد یا زردتاب بر (وزن 1000 دانه‌اش 1، 5-3، 5 گ). بیخ یو. تیرّیشة بقوّت است. در خاک به چقوری بیشتر از 5-10 م ریشه می‌راند.

در اوراپه، آسیا، افریکه قریب 100 نمود یو. می‌روید. در ا.ج.ش.س. قریب 60 و از آن جمله در تاجیکستان 10 نمود یو. (7 نمود آن یکساله) می‌سبزد.

یو. خوراک خوب چارواست. آن را برای چراندن هیوانات، انچونّن تییار کردن خسبیده، آرد علف، تربیده، سیلاس و غ. استفاده می‌برند. همه خوراکیهای از یو. تییار کرده شده را هیوانات، خوراک سبز و آرد علف را باشد، پرّنده‌ها خوب می‌خورند. خوراکی از یو. تییار شده 70-80% هضم می‌شود. 100 کگ برگ و پایة سبز یو. برابر 21، 7 واحد خوراک و 4، 1 کگ پراتیین هاضم است. 1 کگ یو.-ا خشک برابر 0، 52 واحد خوراکی بوده، 136 گ پراتیین هاضم، 90 مگ کراتین، 14 گ کلتسیی و فسفر و ویتامینهای گوناگون زیادی دارد. پراتیین هاضم یو. نظر به رستنیهای خوش‌ادار 2، 5-3 برابر زیاد است. وطن یو. ایران، دامنة کوه و کوههای آسیای میانه و کوکز است. یو.-را در آسیای میانه تقر. 5 هز. سال تا م. می‌کاشتند. تقر. 2-2، 5 هز. سال تا م. آن را به یونان قدیم، ریم و افریکة شمالی آوردند. منبعد در اوراپه، امیریکة شمالی و جنوبی، استرالیا معمول شد. یونچققکاری در شمه، آرژانتین و هندوستان وسعت یافته است. در ا.ج.ش.س. یو.-را اساساً در ناحیه‌های جنوب می‌کارند. وه‌ای در کشت‌گردان پختة زمینهای آبی اهمیت کلان دارد. -یو. زراعت مهمّیست، که خاک را حاصلخیز می‌گرداند. در ریشة آن لوندچه‌های باکتریوی ازاتندوز حاصل می‌شوند. بعد از 2 سال کشت در هر گه زمین تا 18 ت ریشة یو. باقی می‌ماند و 250-300 کگ نیتروژن (ازات) غن می‌گردد. در شرایط نمی و گرمی کافی حاصل فراوان می‌دهد. یو.-را در خاکهای حاصلخیز ناحیه‌های للمی‌کار 2-3 بار (از هر گه 60-90 تس خسبیده) و در زمینهای آبی 4-7 مراتبه (از هر گه 200-250 تس خسبیده) درو می‌کنند.

در شرایط تاجیکستان مخصوصاً یو.-ا باغی یا مزروع (م. sa-پوه، نیگ. رسم) خوب می‌سبزد.

در ریسپوبلیکه اساساً نوعهای «وخش 233». «وخش 300» و قسماً «تاشکینت 721» را می‌کارند. موهلة کشت یو. به نوع خاک، شرایط آب و هوا و منطقة پرورش وابسته است. یو.-را در منطقه‌های وخش و کولاب میانة فیور،-اوّ. مارت، در زمینهای للمی وادی حصار و ویل. کولاب نیمة دوّم مارت.-اوّ. اپر. ، در گوروه ر-نهای غرم نیمة دوّم اپر.-اوّ. مه‌ای کشت می‌کنند. مهلت خوب کشت تیره‌ماهی و. در گوروه ر-نهای جنوبی دهة دوّم سینت.-اوّ. آکت. ، در ویل. لنین‌‌آباد و وادی حصار اوّ. سینت. آخ. دهة دوّم سینت. می‌باشد. تخم یو.-را اساساً با اصول قطاری یک‌لخت (بین قطارها 8-15 سم) در چقوری 1، 5-2 سم (به هر گه 16-18 کگ) می‌کارند. به هر گه زمین آبی پیش از شدگار 250-300 کگ، در زمینهای للمی 120-150 کگ سوپیرفاسفت می‌‌اندازند. یو.-را برای خاشاک در دورة غنچبندی-ابتدای گلکنی، برای تخمی هنگام سیاهتاب شدن 60-75% غلافکها می‌دروند. در ک-زهای «50-سالگی ا.ج.ش.س.» (شهرتوز) ، «مدنیت»، «راه لنین» (پنج) ، به نام و. ا. لنین (p-ن تورسون‌زاده) و به نام داملاّ عزیزاو (خجند) از هر گه یونچققزارهای آبی 110-150 تس خسبیده می‌گیرند. س. 1980 در تاجیکستان به 152، 6 هز. گه (93، 8 هز. گه آبی) یو. کشتند.

زررّسان و کسلیهای و. به یونچققزار گندنفسک یونچققه، برگخورک یونچققه (فیتاناموس) ، تخمخورک (بروخافگوس) ، گلخورک یونچققه، تیخپوس تخمخورک، کرم یونچققه، شیرینچه و غ. ضرر می‌رسانند. یو. بیشتر به کسلیهای داغزنی برگ، اسکاخیتاز، گردزنی و غ. گرفتار می‌شود. چاره‌های مبارزه و پیشگیری: یو.-م نو را از یونچققزار کهنه 500 م دورتر کشتن، به یونچققزار پیستیتسیدها و فونگیتسید پاشیدن لازم است. به حاصل یو. رستنیهای پرزیت (زهرپیچک) ضرر کلان رسانده می‌توانند. برای پیشگیری آن یونچققزار ضرردیده را تا گل کردن زهرپیچک پست درویده نیست می‌کنند، زمین را چقور شدگار کرده، گیربیتسیدها می‌پاشند.

د .: لیوتسیرنه، م. ، 1964.

ه. قهاراوه.