ونسوری ابوالقاسم حسن ابن احمد

عنصری ابوالقاسم حسن ابن احمد (تقریباً 968، بلخ-1040) ، شاعر فارس-تاجیک. تحصیل ابتدایی و مدرسگی را در زادگاهش گرفته است. بعد تحصیل در دربار سلطان محمود غزنوی و پسرش-سلطان مسعود خدمت کرده است. ملک‌الشّعرا بود، ولی در آخر عمر از این وظیفه و خدمت دربار دست کشید.
ونسوری اثرهای زیادی تألیف کرده است. عوفی سه داستان او-«شادبهر و اینولهیات»، «وامق و از را»، «خنگبوت و سرخبوت» را نام برده است. از داستانهای عنصری تا زمان ما بیتهای پراکنده رسیده‌اند. «وامق و از را» در بهر متقارب، دو داستان دیگر در بهر خفیف تألیف شده‌اند. مبدأ سیویت «وامق و از را» عنصری یونانیست. عنصری نخستین و بهترین نظمکنندة این داستان است. رویة ایجادی هر سه داستان عنصری رمانتیکی بود، ولی در «وامق از از را» عنصرهای ریلیستی نیز به نظر می‌رسند. غور از داستانهای مذکور عنصری دیوان اشعار داشته است، که داران 30 هزار بیت بوده است، ولی از این دیوان مکمّل او حالا 3 هزار بیت دسترس گردیده است، که از قصاید، رباعیات، قیتات و ابیات پراکندة قصیده‌ها و مثنویها عبارت است. قصیده‌های عنصری چون نمونه‌های بهترین نظم مدیحوی آن دوره شهرت یافته‌اند. به مضمون مدحی و از جهت غایوی پست بودن آنها نگاه نکرده، قصاید عنصری اهمیت زیاد ادبی و تاریخی دارند. در آنها مخصوصاً قسمت تشبیب جالب است. و در تشبیبها به موضوعهای وصف طبیعت و بهار زیبا، تصویر موزره‌های دلنشین، گل و لاله، چه-چه بلبلان و نوای مرغان خوشخای، موضوعهای عشقی، تصویر حسن و جمال معشوقه، احوال عاشق و غیره دست زده است. در تشبیبهای قصاید عنصری وصف جشنهای قدیمی نیاگان خلق تاجیک-نوروز، مهرگان، سده به طور فراوان دچار می‌آیند. این رویه‌ها در ایجادیات دورة پیرانسالی عنصری باز هم رواج گرفته‌اند. اهمیت دیگر قصاید عنصری در نگهداشت و ثبت واقعات تاریخی و اجتماعی و سیاسی زمانه‌اش می‌باشد. در قصاید عنصری پند و اخلاق‌آموزی، ترغیب حکمرانی عادلانه، دعوت پادشاه به جد و کرم به نظر می‌رسد. عنصری در غزل به سبک شعر عصر 10، مخصوصاً به ایجادیبت رودکی تقلید کرده است. خود عنصری این را اعتراف نموده است:
غزل رودکیوار نیکو بود.
غزلهای من رودکیوار نیست.
گرچی بکوشم به باریک وهم،
در این پرده-اندر مرا بار نیست.
قیسمت جالب دقّت ایجادیات عنصری رباعیهایش می‌باشند، که در آنها آهنگ ایجادیات خلقی، روانی و سادهبیانی و اینچنین تأثیر سبک شعر عصر 10 دیده می‌شود. مثلاً:
رو پاکتر از ضمیر صادق داری،
زولفین سیه چون دل فاسق داری.
ور خویشتنم بدین دو عاشق داری،
موعمین سخن و وفا منافق داری.
رویة نظم آغاز عصر 11، که نمایندگان بزرگ آن منوچهری و فرّخی بودند، در ایجادیبت عنصری نیز نمایان است. در اشعار عنصری تعبیر و سخنان نازک و دلکش خیلی زیادند. عنصری از صنعتهای بدیعی-تشبیه، تجنیس، سؤال و جواب، برگردانیش، تلمیح و غیره ماهرانه استفاده کرده است. در تشبیب و غزلهای عنصری، با وجود صمیمی و روان بودن افاده، بعضاً آبرزهای ذهنیگا منطقی راه یافته‌اند، که این به مجردبیانی آورده دینامیکة حادثات و واقعات تصویریافته را سست کرده است. مقام عنصری در تاریخ ادبیات فارس-تاجیک بلند است. به ایجادیاتش ادبیات‌شناسان، تذکره‌نویسان عصر میانگی (دولتشاه سمرقندی و دیگر) بهای بلند داده‌اند.
اسار:
دبیات: برتلس ا. ه. ، استاریه پیرسیدسکا-تدجیکسکایی لیتیرتورы، مسکو، 1960؛ آسمناو م. -ن. آ. ، چستاتنы سل‌آور عنصر، مسکو، 1975؛ عبدالله‌اف ا. ، ادبیات فارس و تاجیک در نیمة اوّل عصر xi، دوشنبه، 1979. ا. عبدالله‌اف.