توتکلی

توتکلی، توتکلیت، توتکلک، زنگبویه، زنگپایه، مشلک، موشبویک، علف موش، شوکران (سonium makulatum) ، یک نوع گیاه بدبوی خیلی pهرناک (از عایلة چترگولها). بیخش دوک‌شکل سفیدتاب. پایهش راست، درون‌خالی، سیرشاخ، تا 2 م قد می‌کشد. برگهای قسم پایان پایه دومچدراز، سه‌گوشة پرشکل (درازیشان تا 90 سم و برشان تا 70 عام) ، میانه و بالایی-خرد (درازیشان 0، 5-15 سم، برشان 0، 1-9 سم). پایه و دومچة برگ توتوکلی خالهای سرختاب دارد. گلش 5-برگة سفید، تخمش دوپلّه (درازی‌اش 3-3، 5 مّ) ، بیزشکل درازرویه یا گرده. مه‌ای-ژوئن گل می‌کند. تخمش از ژوئن سر کرده می‌پزد. ریشه، برگ و پایه و گل و تخم آن بدبویی (بوی موش می‌آید) است. چنانی، که بیدل گفته است:

نزری کو، که کند رنگ گل از آتش فرق؟

شامه‌ای کو، که شود مودریک مشک از مشلک؟

در کلار راهها، باغها، نشیبی کوهها، کنار جوی و دریا و چشمه‌ها می‌سبزد. توتوکلی از قدیم چون گیاه زهرناک معلوم است. بنا به معلومات مأخذها فیلسوف و دانشمند دورة عتیقه سقراط را با «نوشاکی» ا، که از توتوکلی تیار می‌کردند، به مرگ رسانیده‌اند. ابوعلی‌سینا توتوکلی (شوکران) را زهر هلاهل حسابیده است. ولی از آن مرهمی ساخته به نقرس (پادگره) می‌بست. طبیبان توتوکلی را برای طبابت کسلیهای گوناگون استفاده می‌بردند، لیکن بسیار بیماران زهرآلود می‌شدند. در وقت زهرآلودی چشم خیره، گوش کر، مردمک چشم وسیع شده، سر چرخ می‌زند. هنگام سخت زهرآلود شدن عضوهای نفس فلج می‌گردند. معلوم شده است، که تخم توتوکلی 1، 3-1، 4% الکلایدهای خیلی زهرناک (کانیین، میتلکانیین، کانتیدرین و غیره) دارد.

دبیات: خادجیمتاو م. ، باباخادجه‌یوه س. ، سادیرجنی ا کچیستوینّыی ساستو بیولوگیچیسک اکتیونыخ ویشیستو و coinum masulatum l، «ازو. آکادمی نوک تدجیکسکایی سّر»، آتدیل بیالیاتیکه نوک، 1973، م 2؛ سدыکاو یو. د. ، خادجیمتاو م. الکلایدы coinum masulatum،  داکلدы آکادمی نوک تدجیکسکایی سّر. 1983، ش 8.         م. حاجیمتاو، یو. صادقاو.