معلومات آخرین
Home / جغرافیا / تورکمنستان

تورکمنستان

تورکمنستان، ریسپوبلیکة ساویتی سوسیالیستی ترکمنستان (ترکمینیستن ساتسیلیستیک ریسپوبلیکسы) ، در جنوب و غرب آسنیای میانه واقع است؛ از غرب با بهر کسپیی احاطه می‌باشد. مساحتش 488، 1 هزار کم2. اهالی‌اش 3118 هزار نفر (1984)؛ ترکمنها (1892 هزار نفر، 1979) ، روسها، ازبکها، قزاقها، تاجیکان و غیره. اهالی شهرها 47%. ترکمنستان 5 ولایت، 44 ریان، 15 شهر و 74 پتش دارد. پایتختش شهر عشق‌آباد.
قیسم زیاد حدود ترکمنستان پستوهموار بوده، آن را بیابان قراقم اشغال کرده است، در جنوب و جنوب و غرب کوههای کبودّاغ و پراپمیز واقع‌اند. اقلیمش خشک کانتینیپتیست. حرارت میانه ژانویه-4°س (در وادی عطریک 4°س) ، ژوئیه 28-32°س. بارشات سالانه در شمال و شرق ریسپوبلیکه 80 مّ، در کوهها تا 300 مّ. نباتاتش بیابانیست؛ خاکش اساساً بور و خاکستررنگ. دریاها: ام و، مرغاب، تجن، عطریک و غیره آب دریای ام و با کانال قراقوم به نام و. ا. لنین تا شهر بخردوک (طولش 1100 کم) می‌رسد. شهرهان کلان ریسپوبلیکه: عشق‌آباد، چارجویی، کرسناوادسک، تاشهوز، مری، بیرملی، تجن؛ شهرهای نوبنیادش: نیبیتداغ، بزمیین، چیلیکین.

ینسان در حدود حاضرة ترکمنستان هنوز در دورة آخر پلیالیت ساکن بود. در حدود رسّ ترکمنستان یکی از قدیمترین در ا.ج.ش.س. مدنیّت دورة نیالیت-مدنیّت جیتون وجود داشت. آخر هزارن 2-ابتدای هزارة 1 تا میلاد دورة تنزول جماعه ابتدایی و تشکّل جمعیّت صنفی بود. به توفیل آبیاری ساحة اساسی خواجگی-زراعت هلی پیش رفت. عصرهای 8-7 تا میلاد ساخت غلامداری پیدا شد. در حدود ولایتهای تاریخی مرغیای و پارت، در ساحل جنوب و شرقی بهر کسپیی ولایت گیرکنیه (گرگان) واقع بودند، در شمال قبیله‌های بادیه‌نشین مسّگیتها و دیگران عمر به سر می‌بردند. عصرهای 6-4 تا میلاد این ولایتها به تصرّف دولت هخامنشنیان، آخر عصر 4 تا میلاد به هیت امپراتوری اسکندر مقدونی درآمدند؛ در میانة عصر 3 تا میلاد در این جا دولت پارت به وجود آمد. منبعد ساسانیان دولت پارت را سرنگون کرده، جنوب ترکمنستان را اشغال نمودند. در میانة عصر 1 در ناحیه‌های قریبی بهر ارل گونّها پیدا شده، با قبیله‌های چاروادار محلی درآمیختند. در میانة عصر 5 قسم زیاد ترکمنستان را هیتالیان ضبط کردند. تا عصر 6 در ناحیه‌های زراعتی مناسبتهای فئودالی پیدا شدند. مرو مرکز کلان تجارت گردید. بعد استیلای عربها ترکمنستان به هیت دولتهای طاهریان و سامانیان داخل بود. در این دوره شکلهای زمینداری فئودالی خیلی رواج یافت. مرکزهای تجارت و هنرمندی-اورگنج، نسا، ابیورد، سرخس، دهستان و غیره رو به ترقّی نهادند. در عصرهای 9-11 در پایان‌آب و مجرای میانة دریای سر، نزدیکسپیی شمالی و شرقی آغوزها مسکن بودند، آنها سال 1040 با مدد سلچوقیان ترکمنستان را ضبط کرده، در تشکّل ترکمنها عامل مهم گردیدند. آخر عصر 12-اوّل عصر 13 ترکمنستان در تصرّف خوارزمشاهیان بود. بعد اردوهای چنگیزخان این سرزمین را ضبط کرده، شهر و دهات را خراب، یک قسم مردم را نابود کردند و قسم دیگر را به غلامی بردند. ترکمنستان بین آلتینورده، الوس چیگتایی و دولت هلاکویان تقسیم شد. بعد تنوزّول دولت هلاقویان (میانة عصر 14) و کم‌قوّت شدن آلتینورده (سالهای 60 عصر 14) یکچند ملک مستقل نیمفیادلی تشکیل شد، که آنها را سالهای 70-80 عصر 14 تیمور به دولت خود همراه کرد. در عصرهای 16-17 ترکمنستان قسماً در تصرّف خانی خیوه و خانی بخارا، قسماً در اطاعت ایران بود. عصرهای 18-19 در ترکمنستان ساخت فئودالی حکمران بود، ولی هنوز محنت غلامان استفاده می‌شد. در این دوره کاپیتالیزم روسیه به بازار و منبعهای نو اشیای خام محتاج بود، علی‌الخصوص احتیاج صناعت رااسیه به پخته تارفت می‌افزود. رقابت روسیهیو انگلیه باعث آن گردید، که در آسیای میانه فعالیّت روسیه پادشاهی خیلی وسعت یافت. سال 1869 قشونهای روسیه ساحل شرقی بهر کسپیی را اشغال نموده، شهر کرسناوادسک را بنیاد کردند. سالهای 1869-85 ترکمنستان به راسّیل همراه شد. سال 1882 در حدود ترکمنستان ولایت زکسپیی (مرکزش عشق‌آباد) تأسیس یافت. به هیت روسیه داخل شدن ترکمنستان اهمیت کلان پراگریسّیوی داشت. ترکمنها از جنگهای طولانی بینیخودی، از تاخت و تاز و غارت دولتهای فئودالی همسایه نجات یافتند، غلام‌فروش قطعیاً منع گردید. آخر عصر 19-اوّ ال 20 به ترکمنستان کاپیتال روسیه و قسماً کاپیتال خارجی راه یافت. اوّلین کارخانه‌های خرد صناعت، زوادّهای پَخته‌تازه‌کنی، روغنکشی، صابونپزی، آسیابها به کار درآمدند. قد-قد راه آهن زکسپیی (سالهای 1880-88 ساخته شد) پاسیالکه‌های مهاجران روس بنیاد شدند. بعد غلبة روالوتسیة فوریه در یک قطار شهرهای ترکمنستان ساویتهای دیپوتتهای کارگران و کامیتیت سولداتها به وجود آمدند. بعد غلبة روالوتسیة کبیر سوسیالیستی اکتبر 30 نوامبر-3 دسامبر 1917 در عشق‌آباد سعیزد 4-ام ساویتهای ولایتی زکسپیی برگزار شد، که آن 15 دسامبر به ساویتها گذشتن تمام حاکمیت را اعلان کرده، سکخ-را انتخاب نمود. زمستان 1917-18 در تمام زکسپیی حاکمیت ساویتی برپا گردید. قسم اساسی حدود ترکمنستان (ولایت زکسپیی، و آگوست 1921-ولایت ترکمنستان) به هیت رسّ ترکستان داخل شد. با دستگیری امپریالیزم انگلیه 11-12 ژوئیة 1918 در عشق‌آباد گوردییچیان سفید عصیان برداشتند، که در نتیجة آن حاکمیت ساویتی در زکسپیی موقتاً برهم خورد. 12 آگوست 1918 به ترکمنستان استیلاگران انگلیس زده درآمدند. برای مبارزة ضد انتیروینتها و کانترّیوالیوسیة داخلی با قرار حکومت رسّ ترکستان فرانت زکسپیی تشکیل کرده شد. 17 می 1919 قسمهای ارمیة سرخ به هجوم گذشته، پی هم شهرهای بیرملی، مرو، کُشکه، تجن، 9 ژوئیه اشخ‌‌آباد (پالتارسک، از سال 1927-عشق‌آباد) را از دشمن آزاد کردند. بعد از دشمن آزاد نمودن کرسلاوادسک (6 فوریه 1920) کانترّیوالیوتسیانیران در زکسپیی پرّه تارمار کرده، انتیروینتهای انگلیس از خاک ترکمنستان رانده شدند. 15-24 فوریه 1925 در پالتارسک سعیزد 1-ام عمومیتورکمنستانی ساویتها برگزار گردید. سعیزد 20 فوریه در بارة تشکیل شدن رسّ ترکمنستان دیکلرسیه و در بارة به هیت ا.ج.ش.س. اختیاراً داخل شدن آن قرار قبول کرد. ترکمنستان با 2 آردین لنین (1957، 1984) ، آردینهای دوستی خلقها (1972) ، روالیوسیة اکتبر (1974) مکافاتانیده شده است.
تورکمنستان حاضره ریسپوبلیکة اندوستریلی و اگرری بوده، صناعت سیرساحه و خواجگی قشلاق مکانیکانیده دارد. حجم محصولات صناعتی سال 1979 نظر به سال 1940-م 11 مراتبه افزود. ساحه‌های مهمّ خواجگی خلق ترکمنستان: استخراج و کارکرد نیفت و گاز، استخراج میربیلیت (در خلیج قرابوغازگال) ، اشیای خام شیمیایی، استحصال نخ پخته، ابریشم، پوست قراکولی، پشم. سال 1983 استحصال انرژیة الکتر 9، 2 الرد کوت ساعت را تشکیل داد. کارخانه‌های ماشینسازی، صناعت سبک (استحصال متاعهای پختگین، شاهی، قالین) ، خوراکواری نیز موجودند. حجم محصولات عمومی خواجگی قشلاق سال 1979 نظر به سال 1940-م 4، 7 بار افزود. 1 ژانویه 1984 در ترکمنستان 124 ساوخاز، 343 کالخوز (از جمله 4 کالخوز ماهیگیری) ، 44 کامپلیکس اگراسناتی بود. زمین کشت در همة خواجگیهای ریسپوبلیکه (1983، به حساب هزار گه) -1975 از جمله کشت زراعتهای تکنیکی 531، 9 (پخته 530، 3) ، غلّه 143، 7، سبزه‌وات، کرتاشکه، زراعتهای پالیزی 40، 2، زراعتهای خوراک چاروا 253، 5. کانال کلان آبیاری-قراقم. باغ و طاق‌داری، کرمکداری نیز رواج یافته است. ساحة اساسی چارواداری گوسفندپروریست (ه‌ا جمله قراقولپروری) ، اینچنین گاو، بز، خوگ، اشتر می‌پرورند. سرشمار چاروا در تمام خواجگیها (1983، به حساب هزار سر): گاو 687، 2، خوک 210، 4، بز و گوسفند 4523، 2. تول عمومی راه آهن 2، 12 هزار کم، راههای اوتاماایلگرد 12 هزار کم (1979). کشتیرانی (در بهر کسپیی و دریای ام و) نیز رونق دارد. بندر کلان بهری‌اش کرسناوادسک (گذرگاه پرامی به باکو). نیفتیپراواد و گزاپراواد هست. سال 1981 به هر 1000 نفر شخص در خواجگی خلق مشغول 852 نفر شخص دارای معلومات عالی و میانه راست می‌آمد. سال خوانش 1980/81 در 7 دانشکدة عالی قریب 40 هزار استودینت، در 35 مکتب میاغة مخصوص 34 هزار خواننده تحصیل می‌کرد. آکادمی فنها (تأسیسش 1951) و 7 تئاتر هست. سال 1979 به هر 10000 کس 27، 3 دُختُر راست می‌آمد. کورارتهای مشهورش: بیرملی و فیروزه (اقلیمی) ، ارچمن (بلنیالاگی) ملّاقه را (طبابت با لایی).

Инчунин кобед

دیهة سفیدشهرک

سفیدشهرک، دیهه‌ای است در ساویت قشلاق لاهوتی ریان خاولینگ، ولایت کولاب. تیرّیتاریة ساوخاز به نام …