تیاسافیه

تیاسافیه (از یونانی thیاs-خدا و sofia-خرید) ، به معیم وسیش تعلیمات دینی و عرفانییست، که به کشف «سرّ و اسرار» الهی ادّعا دارد. در «اریاپگیتیکها» (اثرهای دینی و فلسفی فیلسوف یونان دیانیسیی) تیاسافیه مرادف تئولوگیه می‌باشد. ولی در بین آنها فرق هست. تئولوگیه در معرفت و اثبات خدا منبعهای مقدّس، ارکان، رسوم و احکام دینی نه غیره باشد، بیشتر معرفت عرفانی را اساس می‌کند. غایه‌‌های تیاسافیه در تعلیمات گیاستیتسیزم، نوفلاتونیه، قبّله، بعضی فرقه‌های گوناگون دین مسیحی و غیره مشاهده می‌شود. سیستم تعلیمات تیاسافیّه را ا. پ. سلوتسکیه (1831-91) و پیروان او به وجود آورده‌اند، که از عنصرهای دینهای برهمنیه، بودائیه، هندویه، آکّولتیزم و گناستیتسیزم ترکیب یافته است. ا. پ. بلوتسکیه و پیروان او با مقصد به وجود آوردن دین یگانة عمومی‌جهان جماعت مخصوص تیاسافی را تأسیس نمودن (سال 1875 در نیو-یارک، منبعد سال 1879 مرکز آن به مدرس هندواتان کوچانیده شد). موافق عقیدة آنها، مقصد نهایی انسان دانستن علم غیب است، که با راه مخصوص عرفانی به دست می‌آید و آن تنها به اشخاصی میسّر می‌گردد، که از ایش و عشرت دنیوی دور شده، از لحاظ معنوی کمال یافته است. در مملکتهای شرق مسلمانی غایه تیاسافیه در جریانهای دین عرفانی تصوّف، اسماعیلیه و غیره مشاهده می‌گردد. از جمله در تصوّف ذکر شده است، که معرفت آلله به واسطة احکام و مراسمهای دین اسلام میسّر نمی‌گردد، لیکن پیروی به آنها زینة اوّل اعتقاد است؛ احتیاج به زینه‌های بعدینه، یعنی شریعت و تریتست و اتسیتست موجود است و انسان پس از ته‌ای نمودن آنها حقیقت الهی را درک کرده می‌تواند. نظریة آنها دایر به فنا و بقا اساس عقیدة پیوست شدن انسان با خداست. از این جا مقصد اساسی حیات توحید است، که آن را به راه طریقت دریاب کردن ممکن است. دانش حقیقی در بارة وحدت وجود از زینة علمولیتسیه آغاز شده، در زینة اینولیتسیه مکمّل می‌گردد. در این زینه انسان وجود خدا را درک می‌کند و نهایت، به درجة حقولیقین می‌رسد و از اسرار الهی آگاه شده به درجة حلول می‌آید. سیستم تیاسافی تصوّف از رابیل ادویه (713-801) ، منثور حلاج (858-921) آغاز یافته، منبعد در تعلیمات نمایندگان برجستة آن ابوسعید ابوالخیر (967-1049) ، سولمی، هرقانی (وفات 1033) ، انصاری، ابن عربی، سنایی، عطّار، عبدالقادر گیلانی، عبدالرحمانل جامی، یوسف قراباغی و دیگران انکشاف یافته است. «فوسوس-ال-هیقم»، «تذکره‌ت-ال-اولیا»، «مثنوی معنوی»، «حدیقت-القایق»، «یوسف و زلیخا»، «نفحات-ال-انس من قدرت ال-قدس»، «توخفت-ال-احرار» و غیره مهمترین آثار تصوّفی می‌باشند، که در رشد تیاسافیه صوفیه تأثیر زیادی دارند.

تیاسافیه تا امروز در شکلهای گوناگون وجود دارد، که انتراپاسافیه و میستیتسیزم (عرفان)-ا معاصر نوعهای آن می‌باشند.

دبیات: عادلاو ن. ، چهانبینی جلال‌الدّین رومی دوشنبه، 1065.

س. احمداو.