تییزم

تییزم (از یونانی theos-خدا) ، تعلیمات دینی و فلسفییست، که خدا را هستی مطلق فوق‌البیطعی پنداشته، آن را خالق و آمیر تمام متجودات ماداند. فرق تییزم از پنتییزم در آن است، که تییزم فوق‌البیطع بودن خدا را اعتراف می‌کند. تییزم خدا را همچون منبة هستی همة اشیا و تغییرات عالم مادّی دانسته، در این حال آن را وجود ارشی می‌نامد. تییزم در حلّ این مسئله هم به مانیزم عرفانی و هم به تعلیمات پتّییستی صدور (ایمنتسیه) مقابل است.
تییزم دخالت منتظم خدا را به کارهای عالم اعتراف نموده، به تعلیمات دییزم ضد است. آن در دین یهودی، مسیحیت و وه اسلام انکشاف یافته است. اصطلاح «تییزم» را اوّلین بار فیلسوف انگلیس ر. کیدوارت (1743) گستیفاده برده است.
مرکسیزم-لنینیزم تییزم را یکی از شکلهای جهان‌بینی دینی دانسته، آن را رد می‌کند.