تعریخ زبان

تاریخ زبان، یک ساحة علم زبان‌شناسیست، که مسئله‌های گوناگون پیدایش، تشکّل، انتشار و انکشاف زبان را می‌آموزد. زبان چون «مهمترین واسطة علاقة انسانی» (و. ا. لنین، اثرها، جلد 20، صحیفة 422) واحد یگانة پایدار و متحرّک، استوار و دگرگون‌شونده، ستتیکی و دینامیکی، یعنی دارای ضدیتهای قانونی رونق و اکیشاف می‌باشد و این رونق و انکشاف هنگام استعمال و از نسل به نسل گذشتن به طور ایوالیوسیانی، تدریجاً عملی می‌گردد. در هر دورة انکشافک زبان در جمعیت میدانی به ساده نمودن زبان وجود دارد. هر فرد صاحب زبان، مخصوصاً، شاعران و نویسندگان، عالمان و مورخان در اثرهای خود دگرگونیهای را به سیستم زبان می‌درارند، که آنها به مرور زمان خصوصیتهای نو زبان را پیدا می‌کنند. دگرگونیها پیش از همه در ترکیب لیکسیکی، آوازی و رفته-رفته در ساخت گرمّتیکی زبان نیز پیدا می‌شوند، که آن به دیگر شدن صفت زبان آورده می‌رساند. در تاریخ زبان همة این گونه تغییرات و دگرگونیهای ساخت زبان مورد آموزش قرار می‌گیرند. از بس که تاریخ زبان با تاریخ صاحبان زبان علاقة سخت بی‌واسطه دارد و رویدادهای تاریخی به انکشاف زبان تأثیر مویینی می‌رسانند، مسئله‌های تاریخ زبان وابسته به واقعه‌های مهمترین تاریخ خلق آموخته می‌شود.

ادتن زبان مرحله‌های گوناگونی شفاف را از سر می‌گذراند. در آموزش تاریخ زبان این مرحله‌ها به نظر گرفته می‌شوند. مثلاً، تاریخ زبانهای ایرانی، که زبان تاجیکی یکی از آنهاست، سه مرحله دارد: 1) دورة قدیم ایرانی (از دوره‌های قدیمترین تا عصرهای 4 تا م .)؛ 2) دورن میانة ایرانی (عصرهای 4-3 تا میلاد-عصرهای 7-8)؛ 3) دورة ند ایرانی (از عصرهای 8-9 تا زمان ما). زبانهای قدیم ایرانی به زبانهای قدیم هند خیلی نزدیکند و از این زبان مبدأ پیدا شده‌اند. این زبان مبدأ را محقّقان زبان آریایی می‌نامند، که بین دو دوره-هندویوراپایی و ایرانی قدیم-مرحلة تاریخیی را تشکیل می‌دهد.

تعریخ زبان با سرچشمه‌های خطّی دورة گذشته، آموزش فیلالاگی آنها، دورة مرتّب گردیدن و استعمال شدن، سیستم خط، قاعده‌های املا، مرحله‌ها، دگرگونیهای سیستم آوازی، لیکستسی و گرمّتیکی زبان سرچشمه کاردار می‌شود.

تعریخ زبان دو شعبه دارد: تاریخ زبان  و تاریخ زبانی  ادبی. شعبة دوّم به تاریخ زبان وابستگی زیچ داشته، یک قسم آن را تشکیل می‌دهد، زیرا آفرندة زبان ادبی هم مثل زبان عمومی خلق است و برای درست فهمیدن تاریخ زبان ادبی باید تمام نازکیهان زبان عمومی‌خلقی سنجیده شوند. جزء دیگر فنّ تاریخ زبان گرمّتیکة تاریخی می‌باشد.

دبیات: دادخدایف ر. x. ، دستور مختصر تاریخ زبان تاجیکی، دوشنبه، 1978.                                   ر. دادخدایف.