سیستیمة کوه آلتایی

آلتایی (به زبانهای ترکی و مغولی التن-زرّین) ، سیستم کوهییست در آسیا، در تیرّیتاریة ا.ج.ش.س.، رخم و ختایی. در شمال fرب از همواری سیبری غربی (812 ت. ش) cap شده، در جنوب شرق تا همواری گاب (106° ت. ش .) به مسافة 2000 کیلومتر طول کشیده است. قطارکوههای آلتایی به قسمها و شاخه‌های زیادی تقسیم شده‌اند. قلّة بلندترینش (بیلوخه-4506 متر) در قسم غربی واقعست.

التایی به آلتای اصلی یا ساویتی، آلتای گاب و آلتای مغول جدا می‌شود. آلتای ساویتی در کشور آلتای رسفسر و ولایت قزاقستان شرقی ریسپوبلیکة ساویتی سوسیالیستی قزاقستان جایگیر است. در شمال آن را جریها از همواری سیبری غربی چو­دا می‌کنند. در شرق و شمال شرق با آلتای مغول، سین غربی و کوههای حوزة دریای لیبید پیوست می‌با-شد. آلتای گاب دوام آلتای مغول بوده، در تیرّیتاریة رخم جایگیر شده است. طولش 500 کیلومتر، بلندی‌اش 1500-2500 متر، نقطة از همه بلن-دش 3957 متر.

التایی کشور کوهی مرکّب و چیندار است، که از طبقه‌های جنسهای تیرّیگینی، کربنتی و ولقانی، اینچنین جنسهای انتروزیوی ترکیب یافته است. این جنسها از آخرهای پراتیرازایی تا دورة کربن پیدا شده‌اند. از روی ساخت گیالاگی و تاریخ انکشاف گیا­لاگی آلتای را به دو قسم چودا می‌کنند: آلتای کلیدانی (آلتای کوهی) ، که قسم شمال شرقی تیرّیتاریة آلتای را اشغال می‌کند؛ آلتای گیرسینی-آلتای جنوب غربی (آلتای معدندار و جنوبی).

التایی از ثروتهای زیریز­مینی بایی است. در آلتای کوهی معد­ن آهن، سیماب، طلا، متالهای نادر و در آلتای معدندار متال-های اصیل و رنگه موجودند. ریل­یف کوهی آلتایی پس از آراگینیز گیرسینی پیدا شده، در دوام می‌زا­زایی هموار شده است. در آخر پ­لیاگین پراسیسّ بلندشوی کوهها از نو آغاز یافته، در آخر نیا­گین و اوّل انتراپاگین اوج گرفته است.

کفیده‌های قدیمه و نو باعث جاییوزکنی زمین و نهایت باعث پیدایش ریلیف مرکّب حاضره گردیدند. در تشکّل ریلیف یخبندیهای دورة چارمین و ایرا­زیة دریاها رل قلان بازیده‌اند. قطارکوههای بلندترین (زیاده از 3200-4000 متر)-کتون، چویه شمالی و جنوبی و غیره در قسم مرکزی و شرقی آلتای ساویتی واقع‌اند. آنها نشیبیهای راستفورامده، تیغه‌های شخدار، قلّه‌های سیر‌شمار دست‌نارس دارند.

در شمال و غرب قطارکوههای به آلتایی خاص بلندیشان میانه (1500-2500 متر) جایی گرفته‌اند، که تیغه‌هایشان هموار و نشیبیهایشان راستفورامده‌اند. اکثر قطارکوهها را خمیهای کلان تیکتانیکی بینیکوهی («دشتها») از هم جدا می‌کنند. اقلیم آلتایی-کانتینینتی. زمستانش خنک دوامناک.

هرارت ماه ژانویه از-15°سیلسیه تا-28، -32° سیلسیه (در دشت چویه حرارت حداقل-60°سیلسیه). تابستان بلندکوهها کوتاه‌مدّت و صلقین؛ حرارت میانة ژوئیه در منطقه‌های بلندیشان 1000 متر از 14، 16° سیلسیه زیاد نیست. آلتایی ناحیة نسبتاً سیربارش است. بارشات سا­لانه در نشیبیهای غربی و شمال شرقی تا 800-1200 ملّیمیتر (در بعضی جایها تا 2000 ملّیمیتر) و در جنوب شرق تا 200-300 ملّیمیتر (دشت چویه تا 100 ملّیمیتر). در کوههای بلند بیشتر از 1000 پیریخ (میدان عمومیشان زیاده از 800 کیلومتر2) موچود است.

در آلتایی دریاها بسیارند. منبة آنها برف و باران؛ بهار و تابستان آبخیز می‌شوند. دریاهای پرآب و کلانترین: کتون، بوخترمه، بیه، چویه. زیاده از 3500 کول هست، کلانترین آنها: تیلیس و مرقکول. لندشفتهای آلتایی-دشتهای کوهی، بیشه‌های کوهی و بلندکوهی. دشتهای کوهی اساساً به دامنکوهها و کوههای پست (در شمال تا 500-600 متر، در جنوب تا 1000-1500 متر) خاسند. در خمیهای بی‌آب قسم مرکزی آلتایی نیز رستنیهای دشتی می‌-رویند.

لندشفت کوهی قریب 70%’ تیرّیتاریة آلتای را فرا گرفته است. بیشه‌ها مخصوصاً در کوههای پست و بلن­دیشان میانه (در شمال 1700-2000 متر، در قسمهای مرکزی و شرقی 2200-2450 متر) پهن گشته‌اند. لندشفت بلندکوه تنقا به قطارکوههای نهایت بلند خاص است. مرغزارهای سیرعلف آن چراگاههای خیلی خوبند. در بارة اقتصادیات آلتایی نگرید مقاله‌های آلتایی (کشور) ، قزاقستان شرقی، ولایت) و کوهستان آلتایی (ولایت اوطانامی).

تدقیق طبیعت آلتایی در عصر 18 از طرف عالمان روس cap شده بود. سال 1842 پ. ا. چیخچیاو، 1844 گ. ا. شوراوسکیی و یک گروه اینجینیران دیگر تدقیقاتهای گیالاگی بردند. سال 1826 ک. ف. لیدیبور فلارة آلتای را آموخت. ایکسپیدیسیه‌های و. ا. آبروچیف و تدقیقاتهای و. و. س­پاجنیکاو نتیجه‌های مهم دادند. در دورة ساویتی گیالاگهای وزارت گیالوژی، عالمان انیویرسیتیت تامسک و ایکسپیدیسیه‌های آکادمی فگنهای ا.ج.ش.س. به آموزش همه‌طرفة آلتایی مشغولند.