سوتون

سوتون، یک جزء انشائات معماریست، که عبارت از پایه، تنه و باشه بوده، سقف خانه را نگاه می‌دارد. س. ه‌ا چوب، سنگ و خشت پخته، متال یا آهن و بتون ساخته می‌شود. در حدود تاجیکستان قدیمترین ستون سنگین (عصر 13) در یادگاری معماری هاجه عبدالله انصاری (دیهن اگوک ناحیة غانچی) باقی مانده است. ستونهای این یادگاری نوکباریک، پایهش مدوّر، ششترکه، چارکلید (گل شمشاد) بوده، کنده‌کاری شده‌اند. باز پایسوتونهای سنگین مدوّر، راست‌کنجه و مربّع باقی مانده‌اند، که ستونهای چوبین را به روی آن استوار می‌کرده‌اند. نمونه‌های محفوظمانده (عصرهای 15-49) گواهی ما‌دهند، که در معماری شهر و دهات آسیای میانه پایسوتونهای منقّش مرمری معمول بوده‌اند. ستونهای از مرمر سفید غزغان (ناحیة نورتا، ولایت نوایی) یک‌لخت تراشیده نیز دچار می‌شوند، که نقشهای گره، اسلیمی و کتیبه‌ها دارند. در گشه‌های سغانه‌های مرمری ستونهای خرد وامیخورند (عصرهای 15-16). در آسیا میانه یکچند نمود ستون مشهور بود: ابیدی، راستّنه و گوناگون‌شکل (بسیاررخه، انگیرتکدار، کنده‌کاری و غیره). ستونهای ابیدی در یادگاریهای معماری مزار حضرت شاه (عصرهای 10-12، دیهه چارکوه ناحیة اسفره) استفاده شده‌اسگ. آن با نقشهای مرکّب و نظرربا مثل نوده، محراب، چاربرگ، خالگول-توگمه و غیر‌ آرا یافته است. از روی معلومات باستان‌شناسان این گونه ستون را در زمانهای قدیم بالای پایسوتونهای سنگین استوار کرده‌اند. ستون نقشین از تنه، کوزگی و پایسوتوی ترکیب یافته، در صنعت معماری عصرهای 7-20-ا آسیای میانه معمول بودند. در معمارة تاجیک ستونهای بیباشه و باشدار مشهور بودند. باشه‌های ترکیبی را کلّموقرنس می‌نامند. این گونه باشه‌ها با نقشهای پرپیچ و تاب و خوش‌آب و رنگ زینت داده می‌شدند (ستون مسجدهای اوراتپّه، اسفره، لنین‌‌آباد، کانی‌بادام و غیره). تنة ستون را سفته یا کنده‌کاری می‌کردند و آن را ستون شمعی، ستون رخدار و غیره می‌نامیدند. ستون از 8 تا 16 رخ داشت. در اوراتپّه بیشتر ستونهای ششرخه معمول بودند. تنه‌های «تافته شده» ستون را مارپیچ می‌نامیدند. در ال نوعهای ستون کوره به شکل کوزگی، قُمگانی، شلغمی، تربوزی، تخمی زینت داده می‌شد. در شمال تاجیکستان روی کورة ستونها مداخلها (3-5 یا زیاده از این آرایشات برگ‌شکل) زینت می‌یافتند. کورة ستونهای جنوب تاجیکستان باشد، مقرّری بوده، آرایشات ندارد.

سوتونهای راستّنة مدوّر در معماری تاجیک چندان معمول نبودند. مقدار این گله ستونها خیلی کم است. نمونة برجستة آن ستون چوبین دیهه کورود (عصرهای 10-12، ناحیة عینی، حالا در موزی متّحدة ریسپوبلیکوی تاریخی و کشورشناسی و صنعت تصویری دوشنبه) می‌باشد. ستون «تافته» و ستونهای دیگر مسجد جامی دیهه واروخ ناحیة اسفره (ابتدای عصر 19) از همین قبیلند. ابتدای عصر 20 برابر نوعهای عنعنویی، در بناهای استقامتی و جمعیّتن آسیای میانه ستونهای چوبین  چارتراش معمول گردیدند، که آنها را در بین خلق ستون روسی می‌نامند.

دبیات: پسرچین ا. ک. ، نرادنیه ارخیتکتاره (معماری) سمرقنده، دوشنبه، 1975؛ روزییف م. ، اسکوسّتوا تدجیکسکایی ریزبы پا دیری و، دوشنبه، 1976.   م. روزییف.