ساخت جماعهوی ابتدایی، اوّلین فارمتسیة جمعیّتی و اقتصادی در تاریخ انسانیت. اساسگذاران تعلیمات در بارة ساخت جماعهوی ابتدایی همچون فارمتسیة خاص جمعیّتی و اقتصادی ک. مرکس و ف. اینگیلس میباشند. و. ا. لنین آن را منبعد انکشاف داد. بنا به عقیدة معمول علم معاصر ساخت جماعهوی ابتدایی زمانی را از پیدایش آدمان اوّلین تا به وجود آمدن جمعیّت صنفی در بر میگیرد، که موافق دوربندی آرشیالوگی به عصر سنگ راست میآید. در ساخت جماعهوی ابتدایی مناسبت همة اعضایان جمعیت به واسطههای استحصالات یک خیل است، از این رو، طرز حصّة محصولات جمعیّتی را گرفتن آنها نیز یگانه بود، که استفادة اصطلاح «کمونیزم ابتدای» با همین علاقهمند است. فرق ساخت جماعهوی ابتدایی از مرحلههای منبعده آن است، که در این دوره مالکیّت خصوصی، صنفها و دولت نبودند. زمان تشکّل آدم و جمعیت در دورة قدیمترین تاریخ انسانیت بود. آدمان شکلگرفته در جمعیّت بوجوداینده زندگی میکردند، که آن را بنسیار عالمان ساویتی، «رمة ابتدایی آدمان» مینامند. اگر ارخنتراپ (پیگیکنتراپ، سیننتراپ، اتلنتراپ، آدم ایایدیلبیرگ و غیره) آدمان اوّلین دانسته شوند، سنة پیدایش «رمة ابتدایی آدمان» را 1 ملن سال پیش شماریدن ممکن است. موافق عقیدة معمولتر دورة «رمة ابتدایی آدمان» به اوّل پلیالیت راست میآید.
مهلهای استقامت آدمان اوّلین-ارخنتراپها نسبتاً محدود بوده، آنها فقط در ناحیههای اقلیمشان گرم (افریکه، آسیای شرقی و جنوبی، اوراپة جنوب و غربی) زندگی میکردند. مشغولیّت اساسی آنها شکار کالّیکتیوی بوده، نیزههای چوبی، کلتک و سنگ را همچون اسلیهه استفاده میبردند. سیننتراپها آتش را استفاده میکردند. بعد گوزشتن به پلیانتراپها (نیندیرتلیها) شکار وسیلة اساسی زندگی گردید. آدمان ناحیههای اقلیمشان خنک را از خود میکردند. اصولهای کارکرد و استفادبری سنگ تکمیل مییافت.
به زراعت و چارواداری گذشتن آدمان گردش کلّی بود در انکشاف قوّههان استحصالکنندة انسانیت. اگر در گذشته انسان خوراک را فقط در شکل تییار طبیعی به دست میآورده باشد، اکنون آن را خودش استحصال میکرد، که آن برای افزایش اهالی شرایط فراهم آورد. پیدایش زراعت و چارواداری استحصال منتظم محصولات اضافه را تأمین نموده، به جمعیّت صنفی گذشتن را امکانپذیر و در آینده ناگزیر گرداند. در آخر فزة دوّم برای تشکّل جمعیّت صنفی تمام شرایطهای ضروری به وجود آمدند. خود پیدایش جمعیّت صنفی جریان طولانی، مرکّب و مختلفی بود. چماه تدریجاً به سیستم تارفت بیشتر از یکدیگر فرقکنندة خواجگیهای خانگی، عایلة جفتان به عایله ماناگمی (یکّنیکاهی) تبدل مییافت. بعزی آن به پیدایش عایلة کلان پدرشاهی علاقهمند است. از دهقانی جدا شدن هنرمندی به انکشاف منبعدة گردش مال مساعدت نمود. نابرابری از جهت مال و ملک، که پیشتر به وجود آمده بود، زیاد شد. شکلهای از خود نمودن محصولات اضافه انکشاف یافته، به سیستم مناسبتهای استثماری تبدل مییافت. غلامی و شکلهای تابعیت اسارتآور اوج میگیرند. مالکیّت خصوصی تدریجاً تشکّل مییابد. ضدیتهای اجتماعی به وجود آمده تیز و تند میگردند. شکلهای علیحدة دولت به وجود آمدند، که یکی از آنها دموکراتیة حربی بود. جنگهای غارتگرانه میافزودند. آنها پراتسیسّ پیدایش صنفها و دولت را تیزاندند.
یادگاریهای ساخت جماعهوی ابتدایی در تیرّیتاریة تاجیکستان. معلوماتهای آرشیالوگی شهادت میدهند، که قدیمترین قرارگاههای آدمان عصر سنگ تیرّیتاریة ریسپوبلیکه همة دورههای انکشاف ساخت جماعهوی ابتدای را انعکاس میکنند.
بینا به معلومات عالمان انسان تقریباً 2، 5 ملن سال پیش در افریکة شرقی از عالم هیوانات جدا شده است. منبعد آدمان از افریکه در طول هزارهها به قسمهای دیگر جهان پهن شدند. آنها به شرایطهای مختلف گیاگرف مطابق گشته، تا آخر عصر سنت در تمام سییاره مسکن گرفتند.
بازیافتهای کولدره و خانقاه 2 (نزدیکی خاولینگ، تقریباً نیم ملن سال مقدّم آفریده شدهاند) دلیل پیدایش قدیمترین آدمایی ابتدایی در حدود تاجیکستان میباشند. متریالها عاید به دورة اوّل پلیالیت (به دورة تاجماتی راست میآید) خیلی زیادند. از قرارگاههای قراتاغ 2 (200000 سال پیش) و لاهوتی i (130000 سال پیش) به مقدار زیاد آلات سنگی یافت شدند، که آنها از درجة تکنیکة آفرینش آلات از طرف قدیمترین اهالی تاجیکستان معلومات میدهند. آدمان مدنیّت حصار در زمان اقلیم نسبتاً مساعد به حدود امروزة جنوب تاجیکستان آمدهاند (به زمانهای بین یخبخدی اوراپه راست میآید). آنها در ساحلهای دریاها مسکن شده بودند. حیات و مناسبتهای اجتماعی خیلی عادّی داشتند. در این زمان جمعیّت انسان تشکّل مییافت.
تشکیلاتهایه نیندیرتلیهایی، که در تیرّیتاریة تاجیکستان 70-40 هزار سال پیش میزیستند، نسبتاً انکشاف یافته بودند. آنها مغارهها را از خود کرده به قرارگاههای درازمدّت خود تبدل میدادند. در یکی از چنین مغارهها (آتینیچیک) ، که در دامنة قطارکوه سیبیستایه (در ناحیة دنغره) واقعست، باستانشناسان زیاده از 10 هزار آلت سنگی یافتند، که آنها از حیات معتدل آدمان این محل شهادت میدهند. نیپدیرتلیها برای مکان سوفههای دربی را نیز استفاده میبردند. مثلاً کشف شدن چنین مکانها به مانند قیراقّم (تقریباً 100 کم قد-قد ساحل راست دریای سر یافت شدن مقدار زیاد آلات سنگی) و قرابوره دلیل آنند.
در زمان پلیالیت بالا (40-10 هزار سال پیش) انسان به دورة ساخت اولادی قدم نهاد. حیات اجتماعی آدمان پلیالیت بالا (کرامنانیها) خیلی مرکّب گردید.
در تاجیکستان تنها یک قرارگاه پلیالیت بالا-شغناو کشف گردیده است. حفریات نشان داد، که در این جا مدّت دراز (30-10 هزار سال پیش) مکان تابستانی آدمان پلیالیت بالا وجود داشته است.
دورة میزالیت (10-6 هزار سال پیش) نسبتاً پرّهتر آموخته شده است. به این دوره حیات بادیهنشینی را از سر گذرانیدن آدمان خاص است. در دورة میزالیت برای گذشتن به خیلهای گوناگون خواجگیداری شرایط مساعد فراهم آمد. آدمان غیر از شکار اینچنین به جمعآوری میوه و ریشههای خوردنیباب مشغول بودند. قرارگاههای توتقوول، درة شور (حالا زیر آبانبار نارک ماندهاند) واشخانه (درپامیر شرق) یادگاریهای مشهور آن زمان به شمار میروند.
در زمانهای منبعدة ساخت جماعهوی ابتدایی نیالیت عصر سنگ به آخر میرسد. در هزارة 2 تا میلاد در تیرّیتاریة تاجیکستان قبیلههای منسوب عصر برنجی مسکن گرفتند. نشانههای طرز زندگی آنها در باششگاههای سیرشمار مدنیّت قیراقم باقی ماندهاود. این باششگاهها به عصر برنجی تیپ دشتی متعلّقند. مدنیّت آن را بعضی عالمان به قبیلههای متشکّل-پهنکنیدگان ازبان و مدنیّت هندویوراپایی نسبت میدهند. ساخت تشکیلاتهای اجتماعی این گونه قبیلهها در یادگاری ادبی هندی به مانند «ریگویده» خیلی خوب تصویر شده است.
در جنوب تاجیکستان باششگاههای تیغوزک و کنگورتّوت، اینچنین قبرستانهای تمدّن وخش و بیشکینت کشف شدند. متریالهای یافته شده در بارة دو شکل چااواداری کوچی معلومات میدهند. دهقانی مقیمی در این ناحیهها انکشاف نیافته است. در کوهستان باششگاههای شهرچمانند (چنان که در افغانستان، ترکمنستان و جنوب ازبیکستان وجود داشتند) بنا نیافتهاند. نابرابرین ترقّیات تاریخی در زمایی ساخت اولادی مهه در همین ظاهر میگردد.
و. ل. رناو.