سروتهای طبیعی

ثروتهای طبیعی، اشیای خام مینیرلی، «مجموع مینی-رلهای طبیعیی را گویند، که در رویی یا زیر زمین در نتیجة پ را-سیسّهای گوناگون گیالاگی-پیدا شده، از جهت مقدار، صفت، ترکیب شیمیایی، خاصیت فیزیکی و شرایط جایگیرشوی خود در خواجگی خلق به کار می‌آیند. ثروتهای طبیعی از کانونهای گوناگون عبارتند. کانهای ثروتهای زمینی وابسته به شرایط پیدایش به سریها (کانهای سیدیمینتاگینی، مگمتاگینی و می‌تمارفاگینی) ، سریها در نوبت خود به گروهها، صنفها و زیرسینفها جدا می‌شوند.
کانهای سیدیمینتاگینی ثروتهای زمینی در روی زمین و زانه‌های به آن نزدیک از تأثیر انرژیة بیرونی زمین در نتیجة دیفّیرینسیسیة شیمیایی، بیاخیمیوی و مکانیکی مادّه‌های مینیرلی تشکّل می‌یابند. این کانها اساساً از کانهای فرسایش، کانهای پاشخورده و کانهای تهشینی عبارتند.
کانهای مگمتاگینی ثروتهای زمینی هنگام به صفت منبة انرژیة زیرزمینی پیدا شدن مگمه و از تأثیر آن رویی دادن دیفّیرینسیسیة ژئوشیمیوی مادّه‌های مینیرلی به وجود می‌آیند. این گونه کانها 5 گروه اساسی را، در بر می‌گیرند: کانهای مگموی، کانهای پیگمتیتی، کانهای کربنتی، کانهای سکرنی و کانهای گیدراتیرملی.

کانهای می‌تمارفاگینی ثروتهای زمینی در پراسیسّ می‌تمارفیزم ریگیانلی و محدود جنسهای کوهی پیدا می‌شوند.
ز جهت سن گیالاگی کانهای ثروتهای زمینی را به سن ارخیی، پراتیرازایی، ریفیی، پلیازایی، مزازایی و کینازایی جدا می‌کنند. وابسته به مکان شکل‌گیری خود کانهای ثروتهای زمینی گیاسینکلینلی (ناحیه‌های چیندار) و پلتفارمگی می‌شوند. از روی چقوریشان کانهای ثروتهای زمینی را به کانهای اولترهبیسّلی (زیاده از 10-15 کیلومتر) ، ابیسّلی (از 3-5 تا 10^-15 کیلومتر) ، گیپبیسّلی (از 1، 5 کیلومتر تا 3-5 کیلومتر) و کانهای به روی زمین نزدیک (1-1، 5 کیلومتر) جدا می‌کنند.
سروتهای زمینی به سه گروه تقسیم می‌شوند: متالی، غیریمیتلّی و سوزنده.
سروتهای زمینی متالی از متالهای خالص، معدن متالهای سیاه، رنگه، نادر و رادیواکتیویی، اینچنین معدن المنتهای نادرزمین عبارتند.
به گروه ثروتهای زمینی غیریمیتلّی اشیای خام کوهی شیمیایی (نمکهای گوناگون، گیپس، بریت، سلفور، فسفریت، اپتیت) ، اشیاهای آتش‌بردار، الکتروتیخنیکی، پیزااپتیکی، گرمی و صداناگذر و به کیسلاته و عشقار تاب‌آور، مصالح بناکاری، سنگهای قیمت‌بها، ریزه‌کاری و تکنیکی داخل می‌شوند. به گروه ثروتهای زمینی س او ز ا ن د ا نیفت، گاز سوزنده، انگشتسنگ و انگشت بور، تارف، ورق‌سنگهای سوزنده منسوبند.
ز روی حالت فیزیکیشان ثروتهای زمینی س ا خ ت (انگشت، معدن و ثروتهای زمینی غیریمعدن) ، مایع (نیفت، آبهای مینیرلی) و گزمانند (گازهای طبیعی سوزنده و انیرتی) می‌شه-وند.
م ا ن آ ب ا ا (ریسورسهای) م ا ن ا ر ا ل ی مجموع ثروتهای زمینی دولتها، قطعه‌ها یا که تمام جهان بوده، برای ترقّیات مهمتری ساحه‌های استحصالات صناعتی (انرژیتیکه، متالورگیة سیاه و رنگه، صناعت شیمی، ساختمان) زمینة اساسی است. منابع مینیرلی را از جهت استفادة صناعتی به گروههای زیرین جدا می‌کنند: ا) منابع سوزیشواری و انرژی (نیفت، گاز طبیعی، انگشتسنگ، ورق‌سنگهای سوزنده، تارف، معدن عورن)؛ ب) منابع معدن، که اساس اشیای خام متالورگیة سیاه و رنگه می‌باشد (معدنهای آهن و منگن، خرامیت، باکسیت، معدنهای مس، سرب و روح، نیکل، والفرم، مالیبدین، قلعگی، سرمه، معدن متالهای اصیل و غیره)؛ و) اشیای خام شیمی کوهی (فسفریت، اپتیت، نمکهای آش، کلیی و مگنیی، سلفور و پیوستهای آن، بار، برام و محلولهای یادّار)؛ گ) مصالح بناکاری طبیعی و گروه کلان ثروتهای زمینی غیریمعدن، اینچنین سنگهای ریزه‌کاری، تکنیک و قیمت‌بها (مرمر، گرنیت، یشم، عقیق، بلور کوهی، بیجاده، کاروند، الماس و غیره)؛ د) منابع گیدرامینیرلی (آبهای زیرزمینی ش-رین و مینیرلی).
به گروهها جدا کردن منابع مینیرلی شرطی است، زیرا بعضی ثروتهای زمینی یکباره در یکچند ساحه‌های صناعت کار فرموده می‌شوند (مثلاً، نیفت و گاز نه تنها سوزشواری ارزان، بلکه برای صناعت شیمی مهمترین اشیای خام تیخنالاگی می‌با-شند).
میقدار اشیاهای خام مینیرلی را ذخیره‌های ثروتهای زمینی می‌نامند. این ذخیره‌ها در اساس معلومات اکتشاف گیالاگی مویین کرده می‌شوند. ذخیره‌های ثروتهای زمینی را به حساب متر3 (مثلاً، گازهای سوزنده، مصالح بناکاری) ، تُن (مثلاً، نیفت، انگشت، معدن) و قیراط (مثلاً، الماس و دیگر سنگهای قیمت‌بها) چِن می‌کنند. به مقدار منابع مینیرلی در اساس ذخیره‌های مویین و اکتشافشدة ثروتهای زمینی بها می‌دهند.
مملکتهای سوسیالیستی، مخصوصاً اتّفاق ریسپوبلیکه‌های ساویتی سوسیالیستی سایوز ساویتسکیخ ساتسیلیستیچیسکیخ ریسپوبلیک ا.ج.ش.س.، دارای منابع کلان مینیرلیند.
یتّیفاق ساویتی از روی ذخیره‌های اکتشافشده و استیهراج انگشت، معدن آهن و منگن، نمک کلیی، ذخیره‌های تارف و اسبیست در جهان جای 1-م، اسشیخراج گاز طبیعی و اسبیست جای 2-یوم، از جهت ذخیره، استخراج و استحصال بسیار متالهای رنگه، نوریهای فاسفتدار، خرامیت و غیره نیز یکی از جایهای نمایان را اشغال می‌کند.
در نتیجة ترقّیات استحصالات صناعتی اکثر مملکتها طلبات به منابع مینیرلی خیلی افزوده است. استحصالات صناعت کوهی جهان هر سال 4-8% می‌افزاید.
سروتهای مینیرلی زیرزمینی از نو برقرار نمی‌شوند. بنا بر این ثمره‌بخشتر و به طور کامپلیکسی استفاده بردن اشیای خام مینیرلی، از جمله در وقت استخراج و کارکرد آن، به تلفشوی راه ندادن یکی از وظیفه‌های مهم است. هنگام کارکرد کامپلیکسی معدن تنها با استخراج کامپانینتهای اساسی محدود شدن لازم نیست. چنانچی، از بسیار معدنهای آهن کوبالت، نیکل، تیتن، وندیی، فسفر و دیگر المنتهای قیمت‌بها گرفتن ممکن است. قریب تمام المنتهای نادرزمین و پراکنده‌ای، که برای تکنیکة نو ضرورند، در طبیعت کانهای مستقل ندارند و آنها را تنها هنگام کارکرد کامپلیکسی معدن متالهای رنگه حاصل کردن ممکن است. استفادة گاز سوزندة نیفت، اینچنین سلفور و گیلیی، که در ترکیب گاز طبیعی بسیار کانها یافت می‌شوند، اهمیت مهم اقتصادی دارند. آبهای اقیانوس عالم و نمکابهای زیرزمینی ذخیرة مهم اشیای خام مینیرلیند.
دبیات: تتریناو پ. م. ، اسلاویه آبرزاونیه می‌ستاراجدینیی رودنыخ ا نیرودنыخ پالیزنыخ اسکاپیمыخ، 2 ازدنی، مسکو، 1963؛ س م ا ر ن آ و و. ا. ، گیالاگیپ پالیزنыخ اسکاپیمыخ، 2 ازدنی، مسکو، 1969؛ م ا ر ل ا ن گ. ا. ، مینیرلنыی باگتستوه سایوزه ساویتسکیخ ساتسیلیستیچیسکیخ ریسپوبلیک ا.ج.ش.س.، «پلناوایی خازییستوا»، 1972، ش 11.