سرزم

سرزم، دمنة شهر عصر برنجی (هزارن 4-2 تا میلاد) ، که 15 کیلومتر غربتر از شهر پنجکینت ولایت لنین‌‌آباد واقع است. مساحتش 90 هکتار. سال 1976 باستان‌شناس تاجیک ا. اسحاقاو کشف نمود و از 1978 تحت راه-بری او آترید آرشیالوگی انستیتوت تاریخ آکادمی فنهای ریسپوبلیکة ساویتی سوسیالیستی تاجیکستان تدقیق می‌کند. تا حال 4 بنا و 10 خندق سرزم آشکار شده است. مساحت بنای اوّل 180 متر2 بوده، از 7 خانه عبارت است. دیوار بنا از خشت خام ساخته شده است. بنای دوّم 500 متر2 مساحت داشته، 48 خانه را در بر می‌گیرد. دیوارش پاخسگیست. مساحت بنای سوّم 350 متر2 بوده، 13 خانه دارد.

دیوارش از خشت خام. بنای سوّم برای آموزش تاریخ سنع-ات معماری تاجیکان اهمیت مخصوص دارد. طرفهای برابر، مساحت یک‌خِله، رو به رویی جایی گرفتن درآمدگاهها، سه دالان به هم مانند شهادت می‌دهند، که آن از روی پلن مخصوص ساخته شده است. خانه‌های اقامتی مربّع و راست‌کنجه (6-12 متر2) ، بر درآمدگاهها خرد (50-75 سانتی‌متر). فرش خانه‌ها به اندازة 75-95 سانتی‌متر آتشدان مدوّر دارد، گردش را دیوارچه گیریف-است، که غفسی‌اش 8-12 سانتی‌متر، بلندی‌اش 9-10 سانتی‌متر. آتشدان را بعضاً در بالای سوفچه (بلندی‌اش 15-20 سانتی‌متر) می‌ساختند. دالان و درآمدگاهها از خانه‌ها به حولی می‌برند. دیوارهای بنا 35-75 سانتی‌متر غفسی داشته‌اند، که آثار آنها تا زمان ما آمده رسیده است. در حولی تنور، آتشدان، ساخته تمام استقامتکنندگان استفاده می‌بردند. حولیها برای پرتاوها خندق داشته‌اند، که از داخل آنها اسباب روزگار و آثار مدنیت یافت شده‌اند. بنای چهارم 18 خانه را در بر می‌گیرد. از این قسمت عبادتگاه، داش کشف گردیدند. در سرزم چهار دورة حیات، که یادگاریهای آن س-1، 2، 3، iv نام گرفته‌اند، آشکار شد.
هالی سرزی اساساً با دهقانی، چارواداری، ماهیگیری، شکار، اینچنین کاسبی و معدن‌گدازی (مس، طلا، قلعگی) مشغول بود.
میس و قلعگی را درآمیخته تبر، کارد، خنجر دودمه، پیکان، چنگک ماهیگیری، درفش، سوزن می‌ساختند. پوشاک و پلاس سرزمیان از پشم و پوست بود. کُلالان سرزم به واسطة چرخ کُلالی کاسه، طبق، جام، پیاله، کوزه، خمچه ساخته، با رنگ سیاه،-قرمزی، سرخ، گلابی، زردچ‌ آرا می‌داده‌اند. ساکنان سرزی با کشورهای ساحل خلیج فارس، بهر عرب، دریای هند و بدخشان رابطة تجارتی داشته‌اند، که اشیای برنج (کارد، خنجر، تبر دودمه) ، سنگهای دسته‌دار ترازو، ظرف و گوش‌ماهیها، اسباب زیب و زینتی (از فیروزه، لاجورد، عقیق) یافته شده شاهد آنند. در بین اهالی سرزی ساخت اولادی حکمران بود. در نتیجة تدقیقات آرشیالوگی معلوم گردید، که سرزم یکی از قدیمترین شهرهای ماوراءالنهر بوده، بازیافتهای آن شهادت می‌دتهند، که اجداد تا-جیکان هنوز تا هجوم هخامنشیان و اسکندر مقدونی دارای مدنیّت مترقّی بوده‌اند. آموزش سرزی در تاریخ تمدّن تاجیکان و خلقهای دیگر آسیای میانه صحیفه‌های نوی را می‌کُشاید.
دبیات: ا س ا ک آ و ا. ا. ، رسکاپک و سرزمی. «آرشیالوگیچیسکی آتکرыتیه، 1978»، مسکو، ‘1979؛ ا س ا ک آ و ا. ، سرزم-پاسیلینی ایپاخ پلیامیتلّه و دالینی زرفشنه.-اَرخیالوگیه (باستان‌شناسی) سریدنیی ازی ا بلیجنیگا واستاکه، 2. ساویتسکا-امیریکنسکیی سمپوزیوم. تشکینت، 1983.
ه. اسحاقاو.