شهرستان

شهریستان، در عصرهای میانه از چار یک قسم شهرهای آسیای میانه، که با دیوارهای محافظوی، احاطه کرده می‌شد. در شهرستان به جز شاه (وه‌ای در کهن‌دز زندگی می‌نمود) دیگر همة طبقه‌های جمعیّتی می‌زیستند. شهرستان همچون قسم اساسی شهر در باختر، سغد و مرو در هزارة 3 تا م. بنیاد شده است. در زمانهای قدیم در حدود شهرستان با باغداری و زراعتکاری نیز مشغول می‌شدند. شهرستان از محله‌ها عبارت بود، که هر یک آنها بناهای مأموری، جمعیّتی، عبادتخانه و بازارچه‌های تیمدار داشتند. مرکز عمومی و جای جمعیّتی شهرِ سبزریگستان در سر چارس و بود. در این قسمتهای شهرِ سبزوزارت، قبیرستان و عبادتگاههای کلای جایگرفته، شهریان جشن و مراسمهای کلان می‌گذرانیدند. مأخذهای ا-های 9-10 شهادت می‌دهند، که سمرقند شهرِ سبزداخلی و بیرونی داشت. شهرِ سبزداخلی همچون قسم کدیمترین شهر با دیوار و دروازة علی‌حده جدا می‌شد. شهرِ سبزبیرونی در اوّ. عصرهای میانه بنیاد شده، در عهد سامانیان ر و به ترقّی نهاد. یک زمانها آن را شهر بیرونه یا رباط می‌حسابیدند، زیرا وه‌ای بیرون از دیوار مدافعوی شهرِ سبزبنیاد گردیده بود. بعد در اطرافش دیوارهای محافظوی و دروازه‌ها ساختن آن را شهرِ سبزبیرونی می‌نامیدگی شدند. اکثریّت شهرهای آسیای میانه در عصرهای میانه شهریسبزهای داخلی، بیرونی و نوین داشتند. شهریسبها آباد و خوش‌منظر بوده، حوض، سردیبه، چاربار، بوستان و چمنزارها داشتند. کوچة شهریسبزهای کلان سنگفرش بوده، در ا-های 10-11 با خشت پخته پوشیده می‌شد. در سمرقند برای پیاده‌گردان راه زیرزمینی ساخته بودند. اکثر بناهای شهرِ سبزدو-سه‌آشیانه، پیشیواندار، گنبذدار (بعضیشان نیمگونبزی) ، یک قسم این عمارتها روابندی شده بودند.

د .: بیلیینتسکیی ا. م. [و دیگ. ]. سریدنیویکاوыی گاراد سریدنیی ازی، ل. ، 1973.     یو. یعقوباو.