ریسپوبلیکة پرگوه‌ای

پرگوه‌ای (رraguay) ، ر ا س پ و ب ل ا ک ا ا پرگوه‌ای (republica del paraguay). پرگوه‌ای، دولتیست در قسم مرکزی امیریکة جنوبی. در شمال و شمال و غربی با بالیویه، در شمال و شرق و شرق با برزیلیه، در جنوب،  وه غرب با آرژانتین هم‌سرحد است. مساحت.-406، 8 هزار کم2. اهالی‌اش 3، 3 ملن. نفر (1981). پایتختش شهر اسونسان. از جهت مأموری به 16 دیپرتمینت و آکروگ پایتخت تقسیم شده است.

ساخت دولتی. پرگوه‌ای-ریسپوبلیکه. کانستیتوتسیة حاضره‌اش سال 1967 قبول شده است. سردار دولت و حکومت-پرزیدنت، که او را اهالی به مهلت 5 سال انتخاب می‌کند. در نزد پرزیدنت ساویت دولتی عمل مینوند، که آن حقوق مشورتی دارد. آرگن عالی قانون‌برآر-کانگریسّ، که آن از سینت و پلتة دیپوتتها عبارت است. سیس­تیمة سودی: سود عالی، سودهای اپّیلیتسیانی و غیره.

‌طبیعت. قسم مرکزی پرگویا را پست­خمی الّیوویلی دریای پرگوه‌ای اشغال کرده است. در جنوب و شرق پهن‌کوه برزیلیه، در شمال و غربی همواری گرن-چکا واقع گردیده‌اند. تیرّ. مملکت در تسیسم چن. گرايي پلتفارمم برزیلیه تسایی گرفته است. اقلیمش تراپیک. حرارت میانة ژوئیه 17-19°، ژانویه 27-29°س. بارشات سالانه 700-2000 مّ. دریاهای کلانش: پرنه نه پرگوه‌ای. کولهای خرد بسیارش اکثر شورابند. خاک قسم شرق ممل­کت سرخ فیرّالیتی. خاک مرکز مرغزاری، خاک قسم غربی سرخ جگری. از نصف زیاد تیرّیتاریة پرگوی را بیشه پوشیده است. در ساحلهای دریای پرگوه‌ای باتلاق بسیار است. عالم هیوانتش بایی و گوناگون (تپیر، گراز، سغابی، کشفپوشت، آه و و غیره)؛ پرّنده و مار زیادی دارد.

هالی. اهالی اساسی مملکت پرگویهایند. قریب 30 هزار هندیها هستند. مهاجران خارجی نیز زندگی می‌کنند. زبان رسمی-اسپنی، اکثریّت اهالی به زبان گورنی گفتگو می‌کند. دین دو­لتی-کتالیکی. شهرهای کلن: اسو­نسان، اینکرنسان، کانسیپسان، ویلیرّیکه، پیلر.

معلومات تاریخی. از دوره‌های قدیم در تیرّیتاریة پرگوه‌ای قبیله‌های سیر‌شمار هندی زندگی می‌کردند. قبیلة گورنی در شرق ممل­کت، قبیله‌های تابه، ماکاو، متکا در ناحیه‌های چکا مسکن کرده بوده‌اد. همة این قبیله‌ها در زینه‌های گوناگون ساخت جماعه ابتدایی بودند. در نیمة دوّم عصر 16 مستملکداران اسپنیه به ضبط این سرزمین سر کردند. اوّل پرگوه‌ای به هیت شاهی پیر و داخل شد، در ا. 17 گوبرناتوری مستقل گردید. در عصر 18 در مملکت هنرمند، سودا، مناسبتهای مالی و دونی انکشاف یافتند. پرگوه‌ای از سال 1776 مضافات شاهی له-پلته.

در نتیجة شورش ماه مه‌ای 1811 پرگوه‌ای استقلال گرفت و در مملکت خونتة روالوتسیانی برپا گردید. سال 1814 به سر حاکمیت x. گ. فرنسیه آمده، دیکتتورة خود را پایدار کرد. او به زمینداران میانه، خرد و برجوزیة ملّی تکیه نموده، یک قطار دگرگونیهای برجوزی-دموکراتی گذراند. سال 1844 کانستیتوتستسیة اوّلین قبول کرده شد. برابر انکشاف مناسبتهای کاپیتالیستی ستروکتورة جمعیّت صنفی هم تغییر یافت. در پرگوه‌ای صنف کارگر به وجود آمد.

سالهای 1864-1870 نصف تیرّیتاریة مملکت را ار­گینتینه و برزیلیه ضبط کردند. کانستیتوتسیة سال 1870 حاکمیت پامیشیکان ارتجاعی و برجوزیة تجارتی را مستحکم نمود. به اقتصادیات مملکت خارجیان راه یافتند. سال 1887 پرتیة لیبرالی تشکیل شد، که آن منفعتهای بر­جوزیه و دهقانان را حمایه می‌کرد. لطیفوندستان کلان و حربیان در اسّاتسیتسیة ملّی ریسپوبلیکوی («کالاردا») متّحد شدند. در دورة جنگ یکم جهانی پرگوه‌ای خود را بی‌طرف اعلان کرد. زیر تأثیر روالوتسیة کبیر سوسیالیستی اکتبر در پرگوه‌ای بر ضد ظلم عالی­گرخیه و امپریالیزم خارجی حرکت استودینتان و کارگران اوج گرفت.

سالهای 20 اوّلین گروههای کمونیستی تشکیل شدند. سال 1928 پرتی کمونیستی پرگوه‌ای تأسیس یافت. رقابت ماناپالیة نیفت انگلیه و شمه به جنگ پرگوه‌ای و بالیویه سبب شد. در دورة جنگ دوّم جهانی در پرگوه‌ای ساحه‌های نو صناعت به وجود آمدند، فلات تجارتی تشکیل شد. ماه فوریه 1945 پرگوه‌ای به ژرمنیه و ژاپن جنگ اعلان کرد. در سالهای جنگ احوال محنتکشان خیلی بد شد. آوریل 1944، ژانویه 1945 در اسونسان کارپرتایی عمومی شده گذشت. در شرایط بالاروی حرکت دیماکر­تی در جهان بعد جنگ دوّم جهانی در پرگوه‌ای برآمدهای ضد حکومتی به عمل آمدند. ژوئن 1945 در قسمهای گرنیزان پایتخت عصیان سر شد، که آن را محنتکشان، برجوزیة خرد، ضیائیان دموکرات دستگیری کردند، سردار حکومت-ژنرال ا. مارینّگا از عصیان به هراس افتاده به فعالیّت بعضی پر­تیه‌ها اجازت داد، سیلزوره را محدود کرد.

در میانة سال 1946 حکومت کالیتسیانی تشکیل شد، که آن آزادیهای گرجدنی را برقرار نمود. ژانویه 1947 مارینیگا با دستگیری «کالاردا» تبدّلات دولتی کر­ده، تمام حاکمیت را از سر نو به دست خود درآورد و به مقابل دموکراتها ترور خونین سر کرد. حرکت نو اعتراض سر شده آن به شورش یراقناک و بعد بجچن­گ گرجدلنی تبدل یافت. آوریل 1947 ملاّحان و کشتی‌سازای شورش برداشته ماه آگوست اسونسان را به حلقه گرفتند. حکومت مارینّ­گا با یاری حربی آرژانتین و شمه قوّه‌های دموکراتی را به خون آغشته کرد. پرتیه‌های آپّازیدیانی نابود کرده شدند. هزاران هزار دشمنان ترتیبات به لگیرهای کانسینترتسیانی پرتافته شو­دند، بسیاریها به دیگر دولتها هجرت یا به پینخانکاری گذشتند.

مارینیگا برای نگاه داشتن حاکمیت موفق شد، امّا مخالفت در راهبریّت «کالاردا» بارها به سعی و کوشش به عمل برآوردن تبدّلات دولتی سبب شد. ژوئن 1948 حکومتت ما­رینیگا سرنگون شد؛ در 2 سال منبعده در مملکت 4 حکومت عوض شد. سپتامبر 1949 یکی از راهبران «کالاردا» ف. جویس پریزی­دینت انتخاب گردید. جویس با دست­گیری آرژانتین و با اشتراک ماناپالیه‌های بریتنیة کبیر کووشیش از طرف «کالاردا» و پر­تیة آپّازیتسیانی به عمل برآوردن تبدّلات دولتی را برهم داد. جویس با شمه شرطنامه‌های حربی-سیاسی و با آرژانتین شرطنامه‌های تجارتی و اقتصادی بست. مه‌ای 1954 در نتیجة تبدّو­لات حربی، که آن را سفارتخانه‌های شمه و برزیلیه دستگیری نمودند، حکومت جویس سرنگون گردید. حاکمیت را خونتة حربی با سرداری سرفرمانده قوّه‌های مسلّح ا. ستریسنیر به دست درآورد؛ ماه ژوئن او پرزیدنت شد.

ستریسنیر در مملکت ترتیبات دیکتتورة حربی-پالیتسییگی را جاری کرد. فعالیّت پرتیه‌های آپّازیتسیانی، نشر گزیته و جرنلهای آپیازیتسیانی منع کرده شو­دند. قوّه‌های پیشقدم ممل­کت-کارگران، ضیائیان پیشقدم، استودینتان، اینچنین اهل دین بر ضد عملیات ضدکانستیتوتسیانی و امپریالیزم خارجی برآمد کردند. مه‌ای-سپتامبر 1959 در اسون­سان برآمدهای زیدّلهوکومتی استودینتان رویی داد. به مبارزة یراقناک ضد دیکتتوره فرانت یگانة آزادی ملّی (1959 در خا­ریجه برپا شد) راهبری کرد. آتریدهای فرانت در مملکت به ام­لیات پرتیزنی گذشتند. سالهای 1961، 1964، 1967 کارپرتایهای کلان عامّوی شده گذشت.

هوکومت با یاری قوّه‌های مسلّح هر یک حرکت را بی‌رحمانه پخش کرد. در زیر فشار آپّازیتسیة داخلی و خارجی ستریسنیر از مه‌ای 1967 مجبوراً به فعالیّت پرتیه‌های لی­بیرلی-ردیکلی، لیبرالی و روالوتسیانی فیبریریستی اجازت داد. ستریسنیر به ماناپالیه‌های امیریکایی امتیازهای وسیع داد. صرف نظر از جزا و فشارپ حکومت (تقریباً 1 ملن نفر پرگویها هجرت کر­دند) خلق پرگوه‌ای بر ضد دیکتتوره مبارزة قطعی می‌برد. فوریه 1973 ستریسنیر از کانستیتوتسیة سال 1967 قبول کرده شده استفاده ن­موده، 5-م بار پرزیدنت «انتخاب» شد. دایره‌های حکمران سیاست ریکسیانی ضد خلقی را دوام می‌دادند، در مملکت مثل پیشتره ترور حکمران بود.

در این زمان مقابلت قوّه‌های دموکراتی نیز زورتر می‌گردید. سال 1980 کارگران کارخانهایی، که پابند کاپیتال خارجی بودند، اینچنین رانندگان اتوبوسها، کارگران-بناکاران، بافندگان، کارکنال ساحة تندرست و دیگر کارپرتایی کردند. کمونیستان همة قوّه‌های ضد دیکتتوره را برای تشکیل نمودن فرانت وسیع ملّی، حکومت موقتی حربی-گرجدنی یگانگی دموکراتی و وطن‌دوستی دعوت می‌کردند. آگوست 1980 در پایتخت آرژانتین بواناس-ایریس کاتب یکم کم پرتیة کمونیستی پ­رگوه‌ای ا. میدنه و یکی از راهبران کارگران-بناکاران پرگ­وه‌ای ه. راه دزدیده شدند. قسمت منبعدن آنها تا حال نامعلوم می‌باشد. سالهای 1981-1982 هم وضعیت هیچ تغییر نیافت. در مملکت میس­ل پیشتره ترتیبات دیکتتورة حربی-پالیتسییگی ستریسنیر جاریست.

پرتییهای سییاسی، یتّیفاقهای کسب. اسّاتسیتسیة ملّی ریسپوبلیکوی (پرتیة «کالا­ردا»). تأسیسش 1887. پرتیة حکمران. منفعتهای عالیگرخیة پامیشیکی، برجوزیة کامپرداری، آفیتسیران عالی‌رتبه و قسم روحانیان ارتجاعی را حمایه می‌کند. پر­تیة لیبرالیی تأسیسش سال 1887. پرتیة آپّازیتسیانی، لیگلی. در این زمان به 5 فرکسیه (عملاً پرتیّهاا) جدا شده است. پ ا ر ت ا یه ا روالوتسیانی فیبریر استی. تأسیسش 1936. پرتیة لیگلی آپّازیتسیانی سوسیال-دموکراتی. پرتیة خ ر ا س ت ا ا ن ا-دموکراتی. تأسیسش 1965. پرتیة آپّازیتسیانی. حرکت خلقی «کالاردا». تأسیسش 1959. پرتیة آپّازیتسیانی غیریلیگلی. پ ا ر ت ا یه ا کمونیستی پ­رگوه‌ای (پکپ). تأسیسش 1928. در وضعیت غیریلیگلی عمل می‌­کند. کنفدراسیون م ا ه نتکشان پرگوه‌ای. تع­سیسش 1951. در پرگوه‌ای باز چند پرتیه و اتّفاقهای کسبه وجود دارند.

خاجگی. پرگوه‌ای از جهت اقتصادی یکی از قفاماندترین دولتهای امی­ریکة لاتینی می‌باشد. ساحه‌های اساسی خواجگی آن: چارواداری و جنگلپروری. همگی 2، 1% تیرّیتاریة برای کشت استفاده می‌شود. 59، 6% تیرّیتاریة مملکت را بیشه پوشیده است، 34% تیرّیتاریه از چراگاه عبارت است. برای خواجگی قشلاق مملکت زمینداری کلان خاص است. پامیشیکان، فیرمه و شرکتهای خارج موقع مستحکم دارند. مملکت پابید کاپیتال خارجیست.

x آ ج ا گ ا ا  ق ا ش ل آ ق. زمین اساساً در دست لطیفوندیستها و شرکتهای خارجی می‌باشد. قریب نصف دیخقانان زمین ندارند و آن را با نرخ نهایت گران به اجاره می‌گیرند. ساحة اساسی خواجگی قشلاق چارواداری ایلاقیست. سال 1981 مم­لکت 6 ملن سر گاو، 27 هزار سر خر و خچیر، 375 هزار سر اسپ، 500 هزار گوسفند داشت. طلبات اهالی به محصولات خوراکواری قانع گردانده نمی‌شود. جواریمکّه. م­نیاک، انچونّن شالی، گندم، بتت، لوبیا کشت می‌شود. تماکو، جایی، پخته، قهوه، تنگ را برای ایکسپارت پرورش می‌کنند. تاکداری و شرابپزی ترقّی کرده است. از نوع درختان قیمت‌بها چوب و تخته تییار می‌کنند.

س ا ن آ ا ت سست ترقّی کرده است. کارخانه‌ها خرد و کم‌اقتدارند. ساحه‌های اساسی صناعت: کارخانه‌های محصولات گوشت، چوب و تخته، فابریکه‌های متاع پختگین و پشمین، زوادهای استحصال محصولات نیفت و سیمان، کارخانه‌های استحصال روغن تنگ، اارجیل، ایفیر، نوشاکیهای اسپیرتدار و بیسپیرت، فابریکه‌های تماکو، زوادهای قند. ینچند گاس دارد. گاس-ا کلانش «اکه‌ره‌ای» در دریای اکه‌ره‌ای بنیاد یافته، سال 1969 به کار درآمده است. با همکاری برزیلیه در دریای پرنه گزس-ا «سلتاس-دی-گ و-ایره» ساخته شده است. نقلیات اسا­سی نقلیات آبی می‌باشد. بندر کلانش-اسونسان. طول راه آهن 1، 3 هزار کم. درازی راه ماشینگرد 8 هزار کم. (1981). پرگوه‌ای به خارجه گوشت، چوب و تخته، تماکو، روغن تنگ و

نارجیل، پخته، چایی، قهوه برآورده، از خارجه ماشین و تجهیزات، واسطه‌های نقلیات، خوراکواری و غیره می‌آرد. شریکان تجارتی‌اش: شمه، آرژانتین، رفگ، بریتنیة کبیر. واحد پول-گورنی.

نیگهداری تندرستی. بنا به معلومات تشکیلات عمومی‌جهانی نگهداری تندرستی سال 1971 به 1 هزار نفر اهالی 32. 3 تولد، 5، 6 فوت راست می‌آمد: فوت کودکان نوزاد از هر هزار نفر 33، 6 کس بود. سببهای اساسی فوت: این­تیریت و دیگر کسلیهای روده، کسلیهای دل و رگ، افلاسی. کسلی­های انفیکسیانی ورجه، گریپّ، سرخچه، کسلیهای جمایی، درد سل، مخو بیشتر پهن گردیده‌اند. سال 1971 در مملکت 132 کسل‌خانة دارای 3، 8 هزار کت (2، 1 کت. به 1 هزار نفر اهالی) بود؛ 1، 3 هزار نفر دُختُر (1 دُختُر به 1، 6 هزار نفر اها­لی) ، 383 دُختُر دندان، 818 فرم­سیوت و قریب 1، 5 هزار کارمند دارای معلومات میانة طبّ کار می‌کرد.

ماریف. سال 1973 26% اهالی بی‌سواد بود. مکتبهای ابتدای 3 خیلند: زینة پایانی (3-ساله) ، میانه (5-ساله) و عالی (6-ساله). سال تحصیل 1970/71 در مکتبهای معلو­مات عمومی 424، 2 هزار طلبه می‌خواند. مکتب میانة معلومات عمومی از دو زینه (مهلت تحصیل 3 سال) عبارت است. مهلت تحصیل در مک­تبهای کسبهای تکنیکی از 2 تا 6 سال می‌باشد. آموزشگاههای پیدگا­گی 3-ساله معلمان مکتبهای ابتدایی، انستیتوتهای پیدگاگی 2-ساله معلمان زینة 1-ام مکتبهای میانه تیایار می‌کنند. پرگوه‌ای 2 انیویرسیتیت دا­رد: انیویرسیتیت ملّی اسونسان (تعسی­سش 1890) و انیویرسیتیت کتالیکی «نواستره سیناره دی له اسونسان» (تع­سیسش 1960). سال تحصیل 1972/73 در انیویرسیتیتها 6، 7 هزار استودینت می‌خواند. کتابخانة ملّی، موزی ملّی صنعت نفیسه و یادگاریهای قدی­مه، موزی طبیعت‌شناسی، تاریخ و اتنوگرافیه در پایتخت واقع‌اند.

متبوات، رادیو، تلویزیون. در پرگوه‌ای 10 گزیتة هرروزه می‌برآید. کلانترین آنها: «پتریه» («رtria») ، از سال 1946؛ آرگن «کالاردا»، «پیس» («اl pais») ، از 1923؛ «تریبونه» («la tribuna») ، از 1925؛ «ادیلنتی* («اdelante») ، آرگن مرکزی پرتیة کمونیستی پرگ­وه‌ای، غیریلیگلی نشر می‌شود. گزیته‌های هفتینه «لیبیرتد» («la libertad») ، از 1962، آرگن پرتیة لیبرالی؛ «پوزبلا» («el pueblo») ، از 1964، آرگن پرتیة روالوتسیانی فیبریریستی («فرنکیستی»)؛ «ایننا» («اl enano») ، آرگن پرتیة لیبرالی-ردیکلی. تلویزیون و رادیو دولتیند. پرگوه‌ای 1 رادیوستنسیة دولتی-«رادیو نسیانل» و 16 رادیوستنسیة خصوصی دارد. ستنسیة تلویزیون «تیلیویسیای سیر را-کاره» خصوصیست.

دبییات. ادبیات پرگوه‌ای به زبانهای اسپنی و گورنی انکنشاف می‌یابد. در دورة مستملکه بودن پرگوه‌ای (از ابتدای عصر 16 تا ابتدای عصر 19) ادبیات خطّی تقریباً وجود نداشت. اساس‌گذار لیریکة وطن‌دوستی ن. م. تلویره (1839-1867) اوّلین شاعر رمانتیک بود. آخر عصر 19 نویسندگان معرفتپرور به میدان آمدند. در ابتدای عصر 20 غایه‌‌های معرفتپروری موقع مهم اشغال نی­مودند و در این بابت فعالیّت یجادی شاعران x. ه. آ’لیر، م. آر­تیس گیرّی را و دیگران جالب دقّت است. شاعر x. کارّ عه (1908-1954) به دراماتورگیة ملّی سهم ارزنده گذاشت. سالهای 20 عصر 20 نثر بدیعی انکشاف یافت. رمان ا. راه بستاس «فرزند آدم» (1960) ، که از قسمت خلق حکایت می‌کند، در ادبیات پرگوه‌ای واقعة مهمّی گردد. ترتیبات دیکتتورة حربی-پالیتسییگی نویسندگان پرگوی را وادار می‌نماید، که در خارجه زندگی کنند.

میعماری و سنعت تسویری. در بین قبیله‌های هندیانی، که در تیرّیتاریة پرگوه‌ای عمر به سر برده، با سید ماهی و دهقانی مشغول بودند، از قدیمولییام صنعت در سفال و لباس پرتافتن گل و نقشهای رنگه معمول بود. در دورة مستملکه بودن پرگوه‌ای معماران-زاهدان کتالیکی دهها باششگاههای قوهندیزدار بنا کردند. سرهای 17-18 با اسلوب براکّا عبادتخانه و کلیساهای سنگین ساخته شدند. شهرهای پرگوه‌ای با شکل راست‌کنجه بنا یافته، عادتاً دو میدان (در یکی کلیسا، در دیگری رتوشه) داشت. بعد به دست آوردن استقلالیت شهرهای پرگوه‌ای از نو ساخته شدند، با اسلوب کلسّیتسیزم و احیای اتلیوی قصر و بناهای جمعیّتی بنا یافتند؛ ساختن بناهای استقامتی 2-3 قَبَتة سنگین بیشتر اهمیت پیدا کرد. تا سال 1945 در صنعت معماری پراگوه‌ای نیاک­لسّیتسیزم حکمران بود.

بعد 1945 در پرگوه‌ای بناهای زمانوی، صناعتی و استقامتی به وجود آمدند. اوّلین رسّامان محلی (منظرکش س. ریاس، پارتریتکش ا. گرسیه) در میانة عصر 19 در اثرهای خود حیات خلقی را انعکاس کردند. در عصر 20 حیات و تاریخ خلق در ایجادیات رسّام البارنا، هیکلتراش و. پالیرالا انعکاس یافته است. توربافی، ساختن هر گونه هیکلچه و ظرفهای گلی، اسبابهای استخوانی و چوبی، گردنبندهای نقره‌گین و مسین و دیگر کسب و هنرهای عنعنوی خلقی ترقّی کرده است. صنعت خود هندیان (خیمچبافی، کُلالی، از پر مرغ ساختن هر گونه اس­بابهای آرایش و غیره) نیز باقی مانده است.

موسیقی. در بین هندیان گو­رنی سرود و رقصهای دینی، حربی و مراسمی از دوره‌های قدیم معمول است. سورنه و نقاره، شقشقه و غیره اسبابهای موسیقی ملّیند. در بین کریالها عنعنه‌های موسیقی اوراپه رواج یافته است. مدنیّت موسیقی کسبی از چاریک دوّم عصر 19 رو به ترقّی نهاد. آخر عصر 19-ابتدای عصر 20 در پرگوه‌ای اوّلین مؤسسه‌ها، جمعیت و اسّاتسیتسیه‌های موسیقی تشکیل شدند. در اسونس­ان آموزشگاه پیدگاگی موسیقی و چند مکتب موسیقی خصوصی هست.

تیتر. تاریخ تئاتر پرگوه‌ای اساساً از عصر 16 آغاز می‌یابد. در میانه‌های عصر 16 نمایشهایی به صحنه گذاشته شدند، که مضمون دینی داشتند. تئاتر ملّی در میانه‌های عصر 19 رو به ترقّی نهاد. سال 1958 در اسونسیان اوّلین بنای تئاتر ساخته شد. در میانه‌های عصر 20 تئاتر گورنی ترقّی کرد. ترتیبات حربی-پالیتسییگی، که حالا در مملکت حکمفرماست، به رونق صنعت ملّی امکان نمی‌دهد.

د .: گان آیسکیی س. ا. ، آچیرک ناوییشیی استاری سترن لتینسکایی امی­ریک، م. ، 1964؛ نیتا برگ، ه. ل. ، پ­رگوه‌ای، م. ، 1964؛ رامی را د. . رادنیک پرگویسکایی پاازی، در مچم. «پراب­لیمы ایدئولوژی ا نتسیانلنایی کولتو­رы سترن لتینسکایی امیریک»»، م. ، 1967.