نیکرگوه (nicaragua) ، ریسپوبلیکة نیکرگوه (republica do nicaragua) ، دولت در امیریکة مرکزی. در شمال و شرق با گاندورس، در جنوب با کاسته-ریکه همسرحد. در جنوب و غربی آن را اقیانوس آرام، در شمال بهر کریب احاطه کرده است، که یکچند جزیرة حوزة آن به نیکرگوه داخل میشود. مساحتش-148 هزار کم2. اهالیاش-2، 6 ملن نفر (1980). پایتختش منگوه. زبان دولت-اسپنی. دین حکمران-کتالیکی. از جهت مأموری نیکرگوه به 16 دیپرتمینت و 1 تیرّیتاریه جدا شده است.
ساخت دولتی. سردار دولت و حکومت-پرزیدنت، که او به مهلت 6 سال انتخاب میشود. آرگن قانونبرآر-کانگریسّ ملّی، که آن از دو پلته-سینت و پلتة دیپوتتها عبارت است. سیستیمی سودی: سود عالی، سودهای اپیلّیتسیانی، سودهای انستنسیة یکم و سودهای محلی.
طبیعت. در مملکت پستی الّیوویلی ساحل ماسکیت واقعست، که بر آن 130 کم بوده، تا خود ساحل بهر کریب طول میکشد؛ قسم شمال و مرکزی آن از پهنکوه عبارت است، آن را دریاهای کاکا، ریا-گرندی، ریا ایسکاندیدا و دیگران بوریده میگذرند. در غرب و جنوب پستخمی تیکتانیک واقعست، که آن چندین ولقان عملکننده (از آن جمله کاسیگوینه، 846 م، ایل-ویخا، 1780 م، ماماتامبا، 1258 م) و کولهای کلان منگوه و نیکرگوه را دربر میگیرد. کان طلا، نقره، مس هست. اقلیمش تراپیکی پسستی (در شمال) ، سوباکوتاری (در غرب). حرارت میانة ماهانه 25-26°س، بارشات سالانه از 2000 مّ تا 6500 مّ. 50% تیرّیتاریة مملکت را بیشه فرا گرفته است. در نیکرگوه میمونها، تپیر، پیکر، مورچخور هست. به مقدار زیاد خایندگان، موشهای پرّان، مرغهای گوناگون، خزندگان زندگی میکنند.
هالی. قریب 85% اهالی نیکرگوگیها. باقیمانده سمبا، دورگه، هندویان مهاجرند. قسم زیاد اهالی کتالیک، باقیمانده پراتیستنت. شهرهای کلان: منگوه، لیان، متگلپه، گرنده.
اچیرک تعریخی. در زمانهای قدیم در تیرّیتاریة نیکرگوه قبیلههای هند و میزیستند. نام مملکت از نام یکی از سرداران قبیلههای اتستیک و تالتیک-نیکرا، که از میکسیکه آمده بودند، گرفته شده است. سال 1502 به نیکرگوه اسپنیها آمدند. سال 1522 آنها به ضبط نیکرگوه cap کرده، 1524 شهرهای گرنده و لیان را بنیاد نمودند؛ بعد آن به هیت ژنرال-کاپیتانی گوتیمله داخل کرده شد. اهالی محلی غلام و قسم زیادش قیر کرده شد. کانکیستدارهای اسپنیه و اولاد آنها-کریالها قسم زیاد زمین را از خود کردند. برای در پلنتتسیهها کار کردن از افریکه غلام میآوردند. آخر عصر 19 در نیکرگوه پرتیههای لیبرالی و کانسیروتیوی تشکیل شدند. در بین این پرتیهها برای حاکمیت مبارزه میرفت. در نتیجة مبارزه بهر آزادی مستملکههای در امریکا بودة اسپنیه 15 سپتامبر 1821 نیکرگوه استقلالیت به دست آورد.
نیکرگوه سال 1822 در هیت امپراتوری میکسیکه، سالهای 1823-1838 در هیت فیدیرتسیه مضافاتهای متّحدة امیریکای مرکزی داخل بود. از آوریل 1838 ریسپوبلیکة مستقل. از سال 1850 به اقتصادیات نیکرگوه کپیتل امریکا cap درآورد. سال 1855 به نیکرگوه آترید امیریکایها با سرداری و. اارکیر زده درآمد. او با دستگیری حکومت امریکا سالت 1856 خود را پرزیدنت نیکرگوه اعلان کرد. ماجراجوی امیریکایی کوشش میکرد، که امیریکة مرکزی را به شمه همراه کرده، آن را به منبة غولامداری تبدل دهد. امّا ارمیههای متّحدة گوتیمله، سلودار و گاندورس اارکیر را از نیکرگوه تنگ کرده برآوردند؛ بعد از چندی او را در گاندورس دستگیر کرده پرّاندند. سالهای 1857-1867 پرزیدنت ن. ت. مرتینیس بود، که او همچون مبارز ضد اارکیر نام برآورد. مرتینیس پایتخت را به شهر منگوه کوچاند. سالهای 1867-1993 حکومت به دست کانسیروتارها، 1893 با سرداری x. س. سیلیه به دست لیبرالها گذشت. x. س. سیلیه اصلاحات جزئی گذراند (کلیسا را از دولت جدا، حکومت عمومی انتخاباتی را جاری کرد) ، ساختمان راه آهن را وسعت داد. این سیاست هوکومت سیلیه باعث ناراضیگی شمه گردید. عاقبت حکومت (1910) به، دست خونته گذشت.
نیکرگوه پرّه تابع؛ «یونیتید فروت» نه دیگر شرکتهای امیریکایی گشت. حرکت خلقی نیکرگوه بهر آزادی ملّی در زیر تأثیر روالوتسیة اکتبر قوّت گرفت. در نیکرگوه اوّلین پرتیة مارکسیستی-پرتیة محنت (1925) تأسیس یافت. آخر 1926 آترید خردی با راهبری ا. س. سندینا به مبارزة ضد تجاوزکاران امریکا و دستنشاندههای آن برخاست. در صف مبارزان نمایندگان قریب همة دولتهای امیریکة لاتینی میجنگیدید. جنگ موفقیتناک پرتیزنی و دستگیری بینلخلقی-شمه-را مجبور کرد، که ژانویه 1933 قشونهایشان را از نیکرگوه برآورند. امّا فوریه 1934 حکومت باز به دست ژنرال امریکاپرست ا. سماسه گذشت. در دورة جنگ دوّم جهانی در نیکرگوه حرکت دیماکرت قوّت گرفت، فدراسیون کارگران، پرتیة کمونیستی-پرتیة سوسیالیستی نیکرگوه (پسن) تشکیل شد. دسامبر 1944 بین نیکرگوه و ا.ج.ش.س. مناسبتهای دیپلماتی مقرّر کرده شدند، امّا نمایندگان دیپلماتی به مملکتهای یکدیگر فرستاده نشدند. بعد تمام شدن جنگ اهالی نیکرگوه به فشار سخت ارتجاعیان دچار گردید. دسامبر 1945 پسن غیریقانونی اعلان کرده شد (از همان وقت غیریلیگلی کار میبرد). سال 1948 قشونهای نیکرگوه در مبارزه بر ضد قوّههای دموکراتی کاسته-ریکه اشتراک کردند.
سال 1954 سماسه با شمه معاهدة حربی بسته در تشکیل نمودن تبدّلات کانترّیوالیوتسیانی در گوتیمله اشتراک نمود. به تعکیبات و فشار و جزادیهی نگاه نکرده مبارزة خلق نیکرگوه بر ضد دیکتتوره دوام کرد. سپتامبر 1956 سماسه کُشته شد، امّا به جای او پسرش ل. سماسه دیبیلی دیکتاتور شد. مبارزة خلق نیکرگوه بر ضد دیکتتورة سماسه در زیر تأثیر غلبة ضد امپریالیستی (ژانویه 1959) در کوبه پُرزور شد. سال 1959 در منگوه کارپرتایی عمومی، 1960 شورش یراقناک cap زد. سال 1967 با دستگیرین شمه پسر دویوم دیکتاتور-ا. سماسه دیبیلی، پرزیدنت انتخاب شد. پسن و دیگر تشکیلاتهای پراگریسّیوی برای برپا نمودن فرانت دموکراتی مبارزه را وسعت دادند. بعد زمینجنبی در منگوه (دسامبر 1972) به سبب دشوار شدن وضعیت مملکت ساویت فوقالعادّة ملّی تشکیل کرده شده ا. سماسه سردار این ساویت تعیین گردید. قسم زیاد اهالی مملکت بر ضد ترتیبات ا. سماسه برآمد میکند.
اخیر 1974 اتّفاق دموکراتی آزادکنی تشکیل کرده شد، به آن پرتیههای آپّازیتسیانی پیشقدم برجوزی، پرتیة سوسیالیستی نیکرگوه و کلانترین تشکیلاتهای اتّفاق کسبه داخل شدند، که آن از افزایش مقابلت به ریجیم ا. سماسه شهادت میداد. آخر سال 1977 و ابتدای 1978 این مبارزه خیلی وسعت یافت، پرتیزنهای فرانت آزادی ملّی به نام سندینا به گرنیزانهای گوردیة ملّی نیکرگوه هجوم کردند. ژانویه 1978 محنتکشان مملکت کارپرتایی عمومیمیلّی اعلان کردند، که در نتیجة آن 80-90%-ا کارخانههای سودا و صناعتی از کار ماند. سماسه تعقیبات را پرزور نموده، از وضعیت دشوار رهایی یافت. امّا مبارزة خلق نیکرگوه به مقابل ریجیم مستبدة دیکتاتور سماسه تارفت شدّت شریفت. به این مبارزه فرانت آزادن ملّی به نام سندینا (فامس) ، که سال 1961 برپا یافته بود، راهبری کرد.
فامس اصولهای جنگ پرتیزنی را استفاده برده، در بین کارگران، دهقانان و استودینتان کارهای اتتتسیانی را پرقوّت نموده، در مبارزة ضد دیکتتورة سماسه زیمة قوّههای وطندوست مملکت را متّحد کرد. آتریدهای فامس دسامبر 1974 به قرارگاه حکومت در منگوه هجوم آورده نصف اعضایان کبینیت وزیران را اسیر گرفتند. در آخر اوگوس 1978 تحت راهبری فامس شورش خلقی آغاز یافته در فوریه 1979 خیلی پرزور گردید. وطندوستان 23 مهای 1979 به هجوم قطعی ضد دیکتاتور برخاستند. فامس 17 ژوئن در بارة برپا کرده شدن حکومت موقتی دموکراتی تجدد ملّی نیکرگوه خبر داد. سماسه به میم (شمه) فیرر کرد، حاکمیت به دست خلق گذشت. 18 ژوئیة 1979 ساویت دولتی برپا نرده شد، که به هیت آن نمایندگان فامس، فرانتن ملّی وطندوستان و دیگر تشکیلاتهای وطندوستی داخل شودند، اوّلین دیکریتها در بارة مصادره کردن مال و ملک خاندان سماسه، پراکنده کردن «گوردیة ملّی» و برپا نمودن «ارمیة سندینا»، ملّیکنانی همة بنکهای خصوصی قبول کرده شدند. در غلبة خلق نیکرگوه دستگیری و یاری خلقها و حکومتهای مملکتهای امیریکة لاتینی و مملکتزای لگیر سوسیالیستی رال کلان بازید.
پرتییهای سیاسی و یتّیفاقهای کسب. فرانت آزادی ملّی به نام سعیدینا (فامس) ، تأسیسش 1961. کارگر و دهقانان، استودینتان و انتیلّیگینسیة پیشقدم را متّحد مینید. پرتیة سوسیالیستی نیکرگوه (پسن) ، تأسیسش 1939. پرتیة مستقل لیبرال ی، تأسیسش 1941. پ ا ر ت ا یه ا ساتسیه ل-خ ر ا س ت ا ا ا ا ا خلتسی (پسخخ) ، تأسیسش 1976. پرتیة ساتسیه ل-خ ریستیه ن ی، تأسیسش 1957. حرکت دموکراتی نیکرگوه، تأسیسش 1978. پرتیة برجوزی کلان. پرتیة کانسیروت وی نیکرگوه، تأسیسش میانة عصر 19.
ارگن کااردینتسیانی اتّفاقهای کسبه، تعسیسش 1980. کامیتیتهای مدافعه س ا ن د ا ن آ. ج ا و آ ن آ ن ا سند نای به نام 19 ژوئیه، اسّاتسیتسیة ز ا ه ای نیکرگوه به نام لویزه امنده ایسپیناسه.
خاجگی. نیکرگوه-مملکت اگرریست. در استحصال محصولات عمومی ملّی سهم خواجگی قشلاق، (سال 1974 به حساب %) 27، 3، صناعت استحصال معدن کوهی 0، 6، کارکرد محصولات سناتی 20، 3، سودا و خذمترسانی 21، 6 بود. اقتصادیاتش اساساً به کاپیتال شمه تابع میباشد. ساحة اساسی خواجگی قشلاق-زراعتکاری. قسم زیاد زمین در دست زمینداران و شرکتهای خارجی. در مملکت پخته، قهوه، جوارنمکّه، لُبیا، شالی، نیشکر، تماکو، بنن پرورش میکنند. ساحة چارواداری ترقّی کرده است؛ اساساً گاو خوک پرورش کرده میشود. درختان قیمتبها دارد. به مقدار زیاد خرچنگ بهر و ماهی میگیرند. صناعتش سست ترقّی کرده است. به مقدار کم طلا، نقره، مس استحصال میشود. سال 1977 1180 ملن کوت انرژیة الکتر استحصال کرده شد. تقریباً 50%^ ارزش محصولات صناعتی به سهم صناعت خورکواری راست میآید. در مملکت کارخانههای خرد صناعت بافندگی، پایفزال، شیمی، کارکرد متال، سیمان، کاغذ و دیگر سا-هههای صناعت، زوّدید استحصال محصولات نیفت، کامبینت گوشت، چوبگری هست.
نقلیات. طول راه آهن 403 کم (1981) درازی راه اتومبیلگرد 14، 4 هزار، کم. در لس-میرسیدیس ایراپارت بینلخلقی هست. بندرهای اساسی بحری: کارینتا، پوارتا-کبیسس، بلوفیلدس، سن-خوندیل-سور. نیکرگوه به خارجه پخته، شکر، قهوه، گوشت، خرچنگ بحری، میوه، چگت، طلا برآورده، ای خارجه اساساً مصنوعات صناعتی، نیفت، محصولات نیفت، خوراکواری، ماشین میگیرد. شریکانّ اساسی سودایش: شمه، یپانیه، رفگ و دولتهای امیریکة مرکزی. واحد پول-کاردابه.
نیگهداری تندرستی. موافق معلومات تشکیلات عمومیجهخانی نگهداری تندرستی سال تولد به 1000 نفر اهالی 46، فوت 16، 5؛ فوت کودکان به 1000 کودک نوزاد (1969) 45، 3 راست میآمد. درازی عمر به حساب میانه 52، 5 سال. بیشتر بیماریهای سرایتی و پرزیتی، بیماریهای ورجه، بیماریهای سل، قوزاز، عرقی شکم و پرتیفهای جمایی، بیماری سرایتی بچگانه پهن شده است. بیماری مخو نیز قید کرده شده است. در ظرف هر 1-2 سال پالیامییلیت اوج میگیرد، بیماری دل و paگ، شش و غیره پهن شده است. اوّل سلهای 70 در مملکت 52 بیمارخانن دارای 4، 4 هزار کت (2، 3 کت به 1000 اهالی) بود، که در آنها 1، 1 هزار دُختُر (1 دُختُر به 1، 9 هزار نفر اهالی، 1971) ، 290 دُختُر دندان، قریب 2، 5 هزار کارکن میانة طبّ کار میکرد. فکولتیت طبّی انیویرسیتیت اوطانامی میللی نیکرگوه (در لیان) دُختُر تییار میکند.
ماریف. س. 1977-65، 70% اهالی مملکت بیسواد بود. تعلیم برای کودکان از 7 تا 13-ساله بیپول و حتمیست. سال تحصیل 1974/75 در نیکرگوه 2. 068 مکتب ابتدایی 328. 900 طلبه، 7. 645 معلم بود. در بزة مکتبهای ابتدایی مکتبهای میانة معلومات عمومی 6-ساله و مکتبهای کسبآموزی 5-6-ساله موجودند. نیکرگوه 2 انیویرسیتیت دارد: انیویرسیتیت اوطانامی ملّی نیکرگوه (تعسیسش 1812، سال تحصیل 1976-1977 9500 استودینت داشت) و انیویرسیتیت امیریکة مرکزی در منگوه (تعسیسش 1961؛ سال تحصیل 1976/77 2477 استودینت داشت). غیر از این انستیتوت پالیتیخنیک، انستیتوت طبّی، انستیتوت امیریکة مرکزی ادارهکنی کارخانهها، 3 آکادمی، 4 انستیتوت تدقیقات علمی، 13 کتابخانه، کتابخانة میللی (تأسیسش 1882، در منگوه) ، 2 موزیی: موزی ملّی (در منگوه) و موزی «تندر» (در مسیّه) دارد،
متبوات، رادیو، تیلیویزیان. سال 1973 در نیکرگوه 8 گزیتة هرروزه میبرآمد. گزیتههای اساسی منگوه: «گسیته» («la gaceta»، تأسیسش 1912، حکومتی)؛ «ناویددیس» («novedades»، تأسیسش 1937، آرگن پرتیة لیبرالی ملّتچی)؛ «پرینسه» («la prensa»، تأسیسش 1926، مستقل). در لیان گزیتههای: «سینترامیریکنا» («ا1 centroamerikano») و «انیویرسلы» («ا1 universal») مابراید. اپرولینیة رادیو و تلویزیون ملّی حکومتیست. تلویزیون سال 1956 تأسیس یافته است، که دارای 4 ستنسیه میباشد، 2-تای آن حکومتی.
دبیات. ادبیات نیکرگوه در دورة مبارزه بهر استقلالیت (1810-1826) به زبان اسپنی رو به انکشاف نهاد. شاعر ف. کینانیس سونسیه با مجم. خود «شعرها» (1826) در ادبیات به رمانتیزم اساس گذاشت. در آخر عصر 19 در نثر کاستومبریزم (گ. گوسمن و دیگران) موقع اساسی اشغال کرد. در نظم ر. دریا (1867-1916) به مدرنیزم اساس گذاشت. «لاجورد» (1888) ، «سرودهای حیات و امید» (1905) و دیگر اثرهای دریا در روح ضدیمپیریلیستی تألیف شدهاند. روییه دیکدینتی در اثرهای ه. بیلیه، س. کلدیران رمیریس (1868-1940) انعکاس شدهاند. در شعرهای سنتیگا ارگوالا موضوع گرجدن، ضد امپریالیستی موقع نمایان دارد. در رمانهای ه. رابلیتا (تولدش 1892) «خون در تراپیکها» (1930) ، شعرهای «سولدات گمنام» (1922) س. دی له سیلوه (1893-1959) اعتراض عامّة خلق بر ضد سیاست امپریالیستانة شمه بیان شده است.
بعد مقرّر گردیدن دیکتتورة خاندان سماسه در سالهای 30 بسیار نویسندگان به حبس گیریفته (شاعران ر. لالیس پیریس، ه. کست را، ا. کارتیس و دیگر) و از مملکت رانده شدند (س. دی له سیلوه، ا. پلییس، 1886-1954 و دیگران). ادیبان پیشقدم-گ-الیمن بالناس (تولدش 1895) ، x. پساس، پ. ا. کودره (تولدش 1912) ، x. پساس، x. کارانیل انریچا (تولدش 1906) و دیگران مبارزه را برای آزادیهای دموکراتی دوام میدهند. اشعار بسیار نویسندگان و شاعرای به طور مهفی و بی نام مؤلف نشر میشه-ود.
میعمار و صنعت تصویری. به مدنیّت قدیمة نیکرگوه (مرکزش در ناحیة کولهای نیکرگوه و منگوه) تمدّن میکسیکه، کالمبیه و پنمه تأثیر رسانده است. شهرهای در دورة مستملکه بودن نیکرگوه بناهای یکقبطة (با روی حولی) دیوارهایش غفس، کوچههای کمبر کارکترناک بودند. بنای کلیساهای اسرهاپ 17-19 اساس راستکوجد داشته، با منارههای پست آرا یافته است، دیگر قسمهایش با اسلوب براکّا (کلیسای لیان، 1747-1825) و دیرتر کلسّیتسیزم (نمای عمارت کلیسای سن-فرنسیسکا در گرنده، 1862) آفریده شده است. عصر 20 در منگوه بناهای زمانوی بنیاد شدند. در این دوره صنعت تصویری رونق یافت. از کسب و هنرهای عنعنوی خلقی کندهکاری در روی چوب، کُلالب، کشیدهدوزی و غیره معمول میباشد.