ریسپوبلیکی دامینیکن (نیرینسه آاتشّپه) ، دولت در ویست-اندیه، در قسم شرقی جزیرة گیت. آن را از شمال اقیانوس اتلنتیک، از جنوب بشر کریب احاطه کرده است، در شرق آن را خلیج مانه از پوارتا-ریکا جدا میکند، در غرب با ریسپوبلیکة گیتی همسرحد میباشد. مساحتش 48، 7 هزار کیلومتر2. اهالیاش 5، 7 میلیون نفر. (1982). پایتختش شهر سنتا-دامینگا. به 26 مضافات و آکروگ ملّی تقسیم شده است.
ساخت دولتی. ریسپوبلیکة دامینکنه-ریسپوبلیکة برجوزی. کانستیتوتسیة حاضرهاش سال 1966 قبول شده است. سردا-ر دولت و حکومت-پرزیدنت. آرگن عالی حاکمیت قانونبرآر-پارلمنت (کانگریسّ ملّی) ، که آن از دو پلته سینت و پلتة دیپوتتها عبارت است. هر مضافات گوبرناتور دارد، که آن را پریز-دینت تعیین میکند. آرگنهای ادارهکنی جماعهها ساویتهای مونس-پلی انتخابشونده میباشند. سیستم سودی: سود عالی، سودهای اپیلّیتسیانی، سودهای اپستنسیة یکم، سودهای آشتیدهنده.
طبیعت. در قسم مرکزی ریسپوبلیکة دامینکنه ر. د. قطارکوه کاردلیره-سییترل (کوه دورتی، 3175 متر) ، در شمال آن قطارکوه کاردلیره-سیپتینتریانل (بلندیاش تا 1249 متر) و در جنوب شرق قطارکوه کاردلر عه-آرینتل (بلندیاش تا 701 متر) جایی گرفته است. جسم باقیماندة ریسپوبلیکة دامینکنه ر. د.-را همواری و همواری پست (فروخمیده) اشغال کرده است. ثروتهای زیرزمینی: باکسیت، نیکل، طلا، معدن آهن، نمکسنگ، گچ و غیره. اقلیمش تراپیکی پسستی. حرارت میانة ماهانه در پستخمیها از 25 تا 27°سیلسیه، بارشات سالانه در نشیبیهای شمال شرقی بادرس تا 2000 ملّیمیتر، در ریانهای بادپنه و داخلی تا 1000 ملّیمیتر؛ زود-زود طوفان تراپیکی به عمل میآید. در نشیبیهای سیرنم کوهها جنگل همیشهسبز آمیختة تراپیکی جایی گرفته است، که خاکش اساساً سرخ دارچینی لتیریتی و سرخ دارچینی کوهیست؛ در ناحیههای نسبتاً خشک بیشة درختان خزانریز، سونّه و پتّزار موجود است، که خاکش اساساً سرخ لتیریتیست. عالم هیوانات ریسپوبلیکه با عالم هیوانات جزیرة گیت یکخِله است. از شیرخوران موش پرّان هرخِله، خایندههای گوناگون هستند؛ کلتهکلاس، تمساح دارد. پرّنده نهایت بسیار.
هالی. تقریباً 70% اهالی ملّتهای اسپنی و زنگی، باقیمانده سفیدپوستان و مهاجران امیریکة شمالی و اوراپه. زبان رسمی-اسپنی. اکثریّت دینداران-کتالیک. 40% اهالی در شهرها اقامت میکند. شهرهای کلان: سنتا-دامینگا و سنتیگا.
اچیرک تاریخی. تا آخرهای عصر 15 در تیرّیتاریة جزیرة گیت قبیلههای سیرشمار هندیان، که ساخت اولادی را از سر میگذرانیدند، مسکن بودند. سال 1492 ایکسپیدیسیة اسپنی با سرداری کالمب جزیره را کشف نموده، آن را ایسپناله نامید. انکشاف مستقلانة هندیان قطع گردید، قسم زیاد آنها قیر کرده شدند. قسم شرقی جزیره (تیرّیتاریة حاضرة ریسپوبلیکة دامینکنه ر. د .) تا سال 1795 مستملکة اسپنیه، بعد در تصرّف فرنسیه بود و سال 1809 باز به اختیار فرنسیه گذشت. 30 نوامبر 1821 استقلالیت به دست آورد، امّا بعد یک سال گیتی همسایه آن را ضبط کرد. سال 1844 خلق شورش برداشته، مملکت را آزاد نمود؛ ریسپوبلیکة دامینیکنه تشکیل شد. از میانة عصر 19 به مملکت کاپیتال امیریکایی راه یافت. شتتهای متّحدة امریکا به حیات داخلی این مملکت دغلانه دخالت میکرد. سال 1930 به سر حاکمیت ر. ل. تروخیلا آمد. تروخیلا حاکمیت را پرّه به دست گرفته، در مملکت ترور خونین جاری نمود، سال 1941 ریسپوبلیکة دامینکنه ر. د. بعد شتتهای متّحدة امریکا شمه به ژاپن، ژرمنیه و اتلیه جنگ اعلان کرد. غلبههای قوّههای مسلّح ساویتی در جنگ ضد ژرمنیة فاشیستی به اوج مبارزة ملّی آزادیخواهی در امیریکة لاتینی تأثیر کلان رسانده، به بالاروی حرکت دموکراتی در ریسپوبلیکة دامینیکنه ر. د. مساعدت نمودند. سال 1944 پرتیة کمونیستان دامینیکنه-پرتیة روالوتسیانی-دموکراتی دامینیکنه (از سال 1946 پرتیة خلقی-سوسیالیستی دامینیکنه، از سال 1965 پرتیة کمونیستی دامینیکنه نام داشت) تشکیل شد. سالهای 1942، 1945، 1946 کار-گران صناعت قند و بندر کارپرتایی کردند. سال 1946 اتّفاقهای کسبه به قانع گردانیدن یک قطار طلباتهای اقتصادی کارگران موفق شدند. سال 1956 خروج مسلّح ضد حکومتی به وقوع آمد، که آن از طرف قشونها پخش کرده شد. سال 1958 در سوءقصد ضد حکومت گروه آفیسیران اشتراک کرد. ماه مة 1961 تروخیلا را یک گروه سابق شریکانش کُشتند. خادمان نمایان پرتیّهایی، که در دورة دیکتتورة تروخیلا فعّالیّتشان منع کرده شده بود، از مهاجرت بر-گشتند. در مملکت حرکت ملّی آزادیخواهی اوج گرفت. ها-کیمیّت پرزیدنت بلگیر خیلی سست شد. دسامبر 1961 به نام ساویت دولتی تشکیل کرده شد، که معنای از ادارهکنی دیکتتوری به ادارهکنی سیرنمایندة دموکراتی گذشتن را داشت. دسامبر 1962 ساویت دولتی انتخابات گذراند و در انتخابات راهبر پرتیة روالوتسیانی دامینیکنه (تأسیسش 1939) x. باش غلبه کرد. x. باش یک قطار قانونهای دموکراتی قبول نموده، به فعالیّت پرتیههای چپ سیاسی، اتّفاقهای کسبه اجازت داد. آوریل 1963 کانستیتوسیه قبول کرده شد، که آن گذراندن اصلاحات اگرری، یک قطار آزادیهای دموکراتی و سیاسی، محافظت صاحباختیاری دولت و غیره را اعلان نمود. 25 سپتامبر 1963 حربیان ریکسیانی با دستگیری پینتگان و اپرولینیة مرکزی رزویدکه تبدّلات دولتی کردند. در نتیجه حکومت x. باش سرنگون، پارلمنت پراکنده، کانستیتوتسیة 1963 بیکار کرده شد. حاکمیت را خونته-تریومویرت، که دیری نگذشته به آن گماشتة شتتهای متّحدة امریکا شمه د. ر. کبرل سرور شد، به دست گرفت. خونته مملکت را در وضعیت فوقالعادّه اعلان کرده، ترتیبات خونین جاری نمود، همة پرتیههای دموکراتی را غیریقانونی اعلان کرد، اتّفاقهای کسبه را پراکنده، مطبوعات پیشقدم را بست. بر ضد ترتیبات تریومویرت مبارزه اوج گرفت. آخرهای آوریل 1965 در ریسپوبلیکة دامینکنه ر. د. وضعیت راوالیوتسیانی فرا رسید. 24 آوریل به مقابل تر-امویرت چند قسم حربی شورش برداشت؛ 25 آوریل شورشگران پایتخت را اشغال کردند. با دستگیری شتتهای متّحدة امریکا کانترّیوالیوتسیانیران خونتة حربی برپا نمودند. 28 آوریل 1965 شتتهای متّحدة امریکا بر ضد ریسپوبلیکة دامینکنه ر. د. انتیروینسیة آشکارای مسلّح تشکیل کردند. قوّههای پیشقدم وطندوست ریسپوبلیکة دامینیکنه ر. د. الحال برزیدّ ترتیبات موجوده مبارزه میبرند.
پرتیههای سیاسی، اتّفاقهای کسب. پرتیة روالوتسیا-نی دامینیکنه (تأسیسش 1939). نمایندگان صنفهای دارای شهر و قشلاق، یک قسم محنتکشان، ضیائیان، استودینتان را موتّه-هید میکند. پرتیة ریفارمیستی (تأسیسش 1964). زمینداران کلان، چارواداران، تاجران، یک قسم برجوزیة میانه و میده- را متّحد مینماید. پرتیة آزادی دامینیکنه (تأسیسش 1973). پرتیة دموکراتی کیسکییینا (کیسکییّه-نام هندوی تیرّیتاریة حاضرة مملکت). پرتیة اولتره راست. پ ا ر ت ا یه ا کمونیستی دامینیکنه (پکد؛ تأسیسش 1944). از سال 1977 آشکارا عمل میکند. در مملکت باز چند پرتیة سیاسی، چندین اتّحادیههای اتّفاقهای کسبة رسمی و مستقل عمل میکنند.
یقتیسادیات. ریسپوبلیکة دامینیکنه ر. د. دولت اقتیسا-دیاتش سست ترقّیکردة اگرریست. تقریباً 40% درآمد ملّی و قریب 90% واردات ایکسپارتی به سهم خواجگیی قشلاق راست میآید. صناعت چندان ترقّی نکرده است. در اقتصادیات مملکت ماناپالیههای شتتهای متّحدة امریکا موقع اساسی دارند. در استحصال قند، بنن، باکسیت و دیگر ثروتهای زیرزمینی کاپیتال امیریکایی گذاشته شده است. ریسپوبلیکه برای ایکسپارت نیشکر، بنن، کاکئو، تماکو، برای استعمال داخلیشالی، جواریمکّه، منیاک، بتت و یمس پرورش میکند. سال 1983 در ریسپوبلیکة دامینکنه ر. د. 2، 1 میلیون سر گاو، 1، 3 میلیون خوک، 27 هزار گوسفند، 112 هزار بز، 202 هزار سر اسپ بود. صناعت خوراکواری و تماکو ترقّی کرده است. سال 1982 2930 میلیون کیلووات-ساعت قوّة الکتر استحصال کرده شد. طول راه آهن ضیا-ده از 1200 کیلومتر، راههای اتومبیلگرد-5، 6 هزار کیلومتر. بندرهای اساسی بحری: سنتا-دامینگا و پوارتا-پلته. در پونته-کوسیدا ایراپارت بینلخلقی دارد. ریسپوبلیکة دامینیکنه ر. د. از خارجه مالهای گوناگون صناعتی، متال، پخته، خوراکواری، محصولات نیفت، مادّههای شیمیایی و غیره میگیرد. شریکان اساسی تجارتیاش-شتتهای متّحدة امریکا، اسپنیه، ژاپن، ریسپوبلیکی فدراتیوی گیرمیه. واحد پول-پیسا.
نیگهداری تندرستی. سال 1969 به 1 هزار نفر اهالی 35، 9 تولد، 6، 6 فوت، به 1000 کودک نوزاد 72، 6 نفر فوت بود. اسهال خونین، مخو، امیابیز، انکیلاستامیداز، وخیریریاز، فرمبیزیه، سیفیلیس برین کسلیها پهن شدهاند. سال 1968 در ریسپوبلیکه قریب 2 هزار دُختُر (1 دُختُر به 1، 9 هزار کس) ، 75 فرمسیوت، قریب 2، 2 هزار همشیرة طبّ، قریب 1 هزار یاردمچی همشیرة طبّی کار میکرد. سال 1967 در ریسپوبلیکة دامینیکنه ر. د. 460 بیمارخانة دارای 11، 3 هزار کت (2، 9 کت به 1000 کس) ، از جمله 98 بی-مارخانة دولتی (8، 3 هزار کت) بود.
ماریف. زیاده از 50% اهالی کلانسال بیسواد. کودکان به مکتب ابتدایی از 7-سالگی (مهلت تعلیم در شهر 6 سال، در قشلاق از 3 تا 6 سال) داخل میشوند. بعد ختم لیتسی 4-ساله خوانندگان صاحب معلومات میانه میشوند. سال تحصیل 1968/69 در مکتبهای ابتدایی 645 هزار، در لیتسیّها 90، 4 هزار طلبه خواند.
در بزة مکتب ابتدایی 6-ساله (مهلت تحصیل 1-4 سال) و در آموزشگاههای میانة کسبهای تکنیکی (مهلت تحصیل 3-5 سال) متخصصان تییار کرده میشوند. برای مکتبهای ابتدایی مکتبهای 3-سالة نارملی، برای لیتسیّها دو مکتب عالی نارملی (3-ساله) و انیویرسیتیتها معلم تییار میکنند.
یکی از قدیمترین و کلانترین مکتبهای عالی مملکت انیویرسیتیت سنتا-دامینگا میباشد، که آن سال 1538 تأسیس یافته است. به غیر از آن در سنتیگا انیویرسیتیت کتالیکی (تأسیسش 1962) و در سنتا-دامینگا انیویرسیتیت ملّی (تأسیسش 1966) هست. سال تحصیل 1970/71 در مکتبهای عالی 15، 7 هزار استودینت تحصیل میکرد. کلانترین کتابخانة مملکت کتابخانی انیویرسیتیت سنتا-دامینگا میباشد. سال 1931 آکادمی تاریخ تأسیس یافت. در سنتا-دامینگا موزی ملّی (تأسیسش 1927) ، نگارستان ملّی صنعت نفیسه (تأسیسش 1943) کار میکنند.
متبوات، رادیو، تلویزیون. سال 1972 در ریسپوبلیکة دامینیکنه ر. د. 20 نامگویی نشریة دوری، از آن جمله 8 گزیتة هرروزه چاپ میشد. گزیتههای کلانی، که در سنتا-دامینگا نشر میشوند: «کریبی»؟«ب1 سپی») ، هرروزه (تأسیسش 1948)؛ «نسیانل» («ب1 ر7س1~ آپ1») ، هرروزه (تأسیسش 1966)؛ «لیستین دیریا» («ыزیپ بخپا») ، هرروزه (تأسیسش 1889)؛ «پرینسه لیبری» («رگیازه ыگی») ، هرروزه (تأسیسش 1962)؛ «سال» («ا1 8ا1») ، (تأسیسش 1971)؛ «پاپولر» (ا1 راری1گ») ، (تأسیساش 1946) ، آرگن پرتیة کمونیستی دامینیکنه، غیریلیگلی نشر میشود.
در مملکت 90 رادیوستنسیه بوده، یکی از آنخا حکومتیست. برنامههای رادیو به زبان اسپنی میباشد.
دبیات. ادبیات اساساً به زبان اسپنی انکشاف مییابد. اساسگذار آن شاعر ف. م. دیل مانتی (1819-99) میباشد. در جستجوی موضوع به خود خاص نویسندگان ریسپوبلیکة دامینیکنه ر. د. به حیات گذشتة اهالی اصلی جزیره رو آوردند. ا. انگولا گورید (1822-1906) (پاوست «محبّت هندیان»، س. 1843)؛ برادر او x. انگولا گورید (1816-84) در ایجادیات خود از موضوعهای فلکلور هییدیان فراوان استفاده بردهاند. تأثیر اسلوب مدرنیزم، که آن ابتدای عصر 20 به ادبیات ریسپوبلیکة دامینیکنه ر. د. از ادبیات دولتهای امیریکة لاتینی داخل شده بود، در ایجادیات آ. بزیل (1884-1946) و ا. لوگا (1870-1952) ظهور یافت.
یستیبداد دیکتاتورها و ریسپوبلیکة دامینیکنه ر. د.-را استیلا کردن قشونهای شتتهای متّحدة امریکا (1916-24) باعث پرزور شدن آهنگهای آپّازیتسیانی در ادبیات گردید. ت. م. سیستی را (1877-1955) در رمان «خون» (1914) ترتیبات مستبدانة پرزیدنت و. ای را و آ. رد (تولد 1899) در رمان «مدنییتپروران» (1924) انتیروینسیة شتتهای متّحدة امریکا را نشان دادهاند.
در دورة دیکتتورة تروخیلا بسیار نویسندگان از مملکت رفتند. رمانهای در مهاجرت ایجادگردیدة «دشمنان زمین» (1936) ، «راه آتشین» (1941) و «قبرستان بیسلیب» (1949)-ا ا. ف. رکینه (1908-52) ، «فایدة علاوگی» (1939)-ا ر. مرّی را اریست (تولد 1913) خشم و غضب خلق را انعکاس کردهاند.
میعماری و صنعت تصویری. تا عصر 16 در تیرّیتارییی ریسپوبلیکة دامینیکنه ر. د. صنعت هندیان (سفالهای منقّش، هرگونه اسباب و انجام چوبین، بتهای سنگین و چوبین) ترقّی میکرد. آخرهای عصر 15-ابتدای عصر 16 استیلاگران اسپنی اوّلین شهرها، از آن جمله شهر سنتا-دامینگا را بنیاد کردند و در آن در نیمة یکم عصر 16 با اسلوب گاتیکة اسپنی و تجدد بروقت بناهای سنگین و بناهای 2-قَبَتة حولیچدار ساخته شدند. از دورة مستملکداری تنها بعضی نمونههای صنعت رسّامی، هیکلتراشی، کندهکاری باقی ماندهاست و بس. بعد از توقف طولانی در عصر 20 از روی لایحة صنعت معماری شتتهای متّحدة امریکا بنا و ریانهای علیحده ساخته شدند.