پرتیة کمونیستی بخارا

پرتیة کمونیستی بخارا (پکب) ، سال 1918 با تشبث تشکیلاتهای کمونیستی بخارای نو و تاشکینت تشکیل یافت. 20 آوریل 1918 مجلس عمومی تمام مهاجران بخارا دعوت کرده شد. اشتراکچیان آن (قسم مهاجران روحیة روالوتسیانی داشته) قرار کردند، که پرتیة کمونیستی بلغاریه پکب در اساس اعتراف نمودن پراگرمّة رکپ (ب) تأسیس کرده شود. 25 سینت کامیتیت مرکزی موقتی پرتیة کمونیستی بخارا برپا کرده شد.

پرتیة کمونیستی بخارا دسامبر 1918 پراگرمّه‌ای را کار کرده برآمد، که آن سرنگون کر­دن ساخت مستبد فئودالی بو­خا را و برقرار نمودن ریسپوب­لیکة خلقی ساویتی، مصادرة زمینهای امیر و بیکها و به دهقانان کمبغل تقسیم کرده دادند آنها، برابر حقوقی محنتکشا­ن تمام ملّتها، آزادی سخن، مطبوعات و غیره را پیش‌بینی می‌کرد.

تشکیلاتهای محلی پرتیة کمونیستی بخارا در یک قطار شهرهای ترکستان ساویتی تشکیل یافتند. در حدود اما­رت 37 یچییکه و تشکیلات پرتیة کمونیستی بخارا، از جمله 23-تا در بین کارگران و کاسبان و دهقانان و 13-تا در بی­ن سربازان امیر مخفی برپا کر­ده شدند. یکی از تشکیلاتخای عاموی و جنگاور پرتیة کمونیستی بخارا تشکیلات پرتیوی بخارای کهنه به شمار می‌رفت. baی در صفهای خود 300 نفر کمونیستان را متّحد می‌­کرد. در شهر 10 و در گردو ات­راف آن 16 یچییکة مخفی پرتیوی عمل می‌کرد. سال 1920 در موضع بخارای کهنه 21 یچییکة پرتیوی کمونیستی موجود بود، که آنها 1500 نفر اعضا داشتند.

بونیاد پرتیة کمونیستی بخارا در حرکت آزادی‌خواهی امارت دورة صفتاً نو را به وجود آورد. وه‌ای با کمک راسّییسکیه کمونیستیچیسکیه پرتیه (بلشویکاو) کووه‌های انقلابی خلق را به شورش مسلّحانه آماده ساخت. سعیزدهای 1-م (30 مه‌ای-11 ژوئن 1919) ، 2-یوم (26-30 ژوئن 1919) و 3-یوم پرتیة کمونیستی بخارا (31 دسامبر 1919) قرار کردند، که وضعیت سیاسی مملکت همه‌طرفه تحلیل شده، ریاکاری ملّای و ایشانها فاش کردن خلق در ظلماتمانده از تعصّب دینی رها داده شود. پرتیة کمونیستی بخارا به کار بزرگ تشویقاتی و ترغیباتی، تربیوی و سیاسی پرداخت. سال 1919 در یک قطار بیکیهای امارت آشوبهای دهقانان برخاست. 2 ژوئن همان سال در بخارای کهنه برآمد عامّه-وی محنتکشان برپا گردید، که در آن 15 هزار نفر اشتراک کر­دند.

پرتیة کمونیستی بخارا  نقشة شورش مسلّحانه را کشیده، به حلّ مسئله‌های  زیرین کوشید: به روالوتسیه تییار کردن عامّة خلق، مویین نمودن پیشاهنگ و ریزیروهای ریوا­لیوتسیه، مناسبت با جوان‌بخاریان، راههای استفادة قوّه‌های از بی­رون بخارا به یاری انقلابچیان می‌آمدگی و با قوّه‌های روالوتسیانی بخارا پیوستن آنها و غیره. در خلّ درست این مسئله‌ها کامیتیت مرکزی راسّییسکیه کمونیستیچیسکیه پرتیه (بلشویکاو) و نمایندگان وکالت‌دار آن به پرتیة کمونیستی بخارا یاری عملی رساندند.

سعیزد 4-م ا پرتیة کمونیستی بخارا (16-18 آگوست 1920) قوّه‌های روالوتسیانی و دیما­کرتی امارت بخارا را به شورش مسلّحانه دعوت کرد. در صف آتریدهای مسلّح بخارا 5 هزار نفر جنگاوران بودند. کامیتیت مرکزی پرتیة کمونیستی ترکستان به اختیارپ کامیتیت مرکزی پرتیة کمونیستی بخارا 500 نفر کمونیستان را همچون کار-کنان سیاسی فرستاد. 23 آگوست سال 1920 در سقربازار (بیکی چارجویی) شورش مسلّحانه cap شد. 25 آگوست 1920 برای راهبری به شورش مرکز پرتیوی برپا کرده شد. 29 آگوست شورشگران و آتریدهای سرخ بخارا چارجویی کهنه را گیریف­تند.

در جریان مبارزه کامیتیت روالوتسیان برپا کرده شد، که آن به کمیسیون ترکستانیه کامیتیت اجرائیة مرکزی عمومیراسّیه و ساویت کمیسریت خلق ریسپوبلیکة ساویتی فدراتیوی سوسیالیستی روسیه مراجعت کرده، به واسطة آن از حکومت ریسپوبلیکة ساویتی فدراتیوی سوسیالیستی روسیه  یاری طلبید. حکومت ساویتی قسمهای ارمی‌ام سرخ را با سرداری لشکرکش مشهور م. و. فرونزی به بخارا روانه کرد. 29-31 آگوست خطیرچی، کتاب، کرمی­نه، ضیاءالدّین، قرشی، شهرِ سبزو 2 سپتامبر 1920 بخارای کهنه از سربازان امیر آزاد کرده شدند. حکومت «مستبد امیر سرنگون گردید. روالوتسیة خلقی دموکراتی غلبه کرد. 14 سپتامبر کامیتیت روالوتسیانی عمومیبوخارایی و ساویت ناظران خلق تشکیل کرده شد. 8 اکتبر در قُرولتای (سعیزد) 1-ام عمومیبوخارایی نمایندگان خلق بخارا ریسپوبلیکة خلقی ساویتی اعلان کرده شد. پرتیة کمونیستی بخارا بعد انجام مظفّرانة شورش مسلّحانه دگرگونسازیهای روالوتسیانی دموکراتی را به عمل برآورد. اپّ­رت کوهة فئودالی امارت بو­خا را بیکار و آرگنهای ریسپوبلیکوی و محلیّهاکیمیّت ساویتی تشکیل کرده شدند.

در پیدایش سات نو خلقی و دموکراتی در بخارا و مستحکم شدن صفهای پرتیة کمونیستی بخارا سعیزد 5-م (فوریه 1921) موقع کلان داشت. سعیزد وظیفه‌های اساسی پرتیة کمونیستی بخارا را مویین کرده، وضعیت داخل و سیاسی ریسپوبلیکه را تحلیل نمود. آوریل 1921 پرتیة کمونیستی بخارا به اینترناسیونال کمونیستی داخل شد.

سعیزد 6-ام پرتیة کمونیستی بخارا (دسامبر 1921) دقّت اساسی را به سفربر نمودن قوّه‌های محنتکشان بخارا ب­رای نیست کردن باسمه‌چیگی و موس­تهکم نمودن ساخت خلقی جلب کرد. سعیزد لایحة پراگرمّة پرتیة کمونیستی بخارا را، که در اساس پراگرمّة راسّییسکیه کمونیستیچیسکیه پرتیه (6الشیویکاو) ترتیب داده شده بود، م و-حاکمه نمود.

اخیر 1921 و اوّل 1922 مبارزة صنفی در ریسپوبلیکة خلقی ساویتی بخارا شدّت یافت. با مقصد تیزاندن تارمار باسمه‌چیگی 2 ژانویه 1922 کمیسیون فوق‌العادة دیکتاتوری و ژوئن 1923 ساوی­ت حربی روالوتسیانی بخارای شرقی تشکیل کرده شدند. سالهای 1922-23 حاکمیت ساویتی در تمام بخارای شرقی برقpop گر­دید. اوّل 1924 در صفهای پرتیة کمونیستی بخارا 1298 نفر اعضا و 155 نفر نامزد به اعضای پرتیه بودند، که آنها را 152 تشکیلات ابتدایی متّحد می‌نمود.

در افزایش منبعدة صفهای پرتیة کمونیستی بخارا، مستحکم شدن آن و به دورة ترقّیات سوسیالیستی داخل گردیدنّ ریسپوبلیکة خلقی ساویتی بخارا سعیزد 8-ام پرتیة کمونیستی بخارا (ژانویه 1924) موقع کلان داشت.

دیکبر 1924 به مناسبت تقسیمات ملّی و دولتی آسیای میانه و برپا شدن تشکیلاتهای پرتیوی ریسپوبلیکوی و ولایتی اوز­بیکستان، ترکمینستان و تاجیکستان کامیتیت مرکزی پرتیة کمونیستی بخارا برهم داده شد.

دبیات: آچیرک استاری کمونیستیچی­سکیخ پرتیی ترکیستنه، بوخرы ا خا­ریزمه، تشکینت، 1959؛ استاریه کامّو­نیستیچیسکیخ آرگنیزتسیی سریدنیی ازین، تشکینت، 1967؛ آچیرک استاری کامّو­نیستیچیسکایی پرتی ازبیکیستنه، تش­کینت، 1974.