پارلمنتریزم، یک ترتیب خاص از طرف برجوزیه اداره کردن جمعیت. در پارلمنتریزم وظیفة آرگنهای قانونگذار و اجرائیه عنیق تقسیم شده، آرگن قانونگذار، یعنی پارلمنت نسبت به دیگر آرگنهای دولتی برتری دارد. در پرلمینتریزم حکومت را پارلمنت تشکیل داده، آن در نزد پارلمنت جوابگر است. یعنی پارلمنتریزم در مکانیزم حاکمیت دولتی و ادارهکنی ظاهراً افادة موقع اساسی داشتن آرگن انتخاباتیست.
پرلمینتریزم به دورة کاپیتالیزم تاماناپالیستی خاص است. توسط آن برجوزیه امکان داشت، که راهبری سیاسی خود را به واسیتة آرگن انتخابی-پارلمنت، که مؤسسة نمایندگی خمة صنفهای خوکمران است، تطبیق نماید. عصر 19 دورة انکشاف پارلمنتریزم بود. برجوزیة غالب اساساً میکوشید، که به واسطة مؤسسههای نمایندگی خوکم راند. ولی با تبدل کاپیتالیزم صناعتی به کاپیتالیزم اگاناپالیستی مقام آرگنهای اجرایل مستقکم شده، مرتبة پارلمنت پست و دایرة هوکوقهای آن مخدود گشت؛ دموکراتیام پارلمنت تا رفت به طرز ادارهکنی اوتاریتری و عالیگرخی عوض میشد.
تنها با این راه حاکمیت اجرائیه به مقابل عمیق شدن مبارزة صنفی و مستقلیت سیاسی صنف کارگر مبارزه برده، منفعتهای برجوزیّه را حفظ کرده میتوانست. در دولتهای حاضرة برجوزی پارلمنتریزم به کریزیس دچار گردیده است. حکومتهای بر-جوزی اکثر وظیفة پارلمنتها، از جمله وظیفة قانونگذاری را نیز به تصرّف خود درآوردهاند. این حال چنین معنا دارد، که محاکمة مسئلههای سیاست حکومت در پارلمنت ساخته است. اکثراً پارلمنت به خوکومت ناباوری اظهار مینماید. حکومت در جواب پارلمنت را پراکنده نموده، گذرانیدن انتخابات نو را زعلان میکند. همین طریق، ساخته بودن «مسئولیت» حکومت آشکار میشود.
در اکثر مملکتهایی، که سیستیمة دوپرتیوی جاریست، کریزیس پارلمنتریزم باعث متّفق شدن پرتیههای برجوزی میگردد. این پرتیهها به آن میکوشیدند، که حکومت در پارلمنت اکثریّت را تشکیل دیخد و قرارهای خود را زوراً به آپّازیسیه بار کند.
قووههای ترقّیپرور مملکتهای کاپیتالیستی، از جمله کمونیستان و پرتیههای کارگری برای نگاه داشتن مؤسسههای دیماکرتیة پارلمنتی ثباتکارانه مبارزه میبرند. پرتیههای کمونیستی مملکتهای کاپیتالیستی در پراگرمّههای خود امکانییتی را اساسناک نمودهاند، که در شرایط مویین با راه پارلمنتی به اکثریت نایل گشتن، به طور آسایشته به سوسیالیزم گذشتن و پارلمنت را در از نو سازی ساتسیلیستی استفاده نمودن ممکن است. به این توسط انکشاف خمجانیبة مبارزة صنفی غیریپرلمینتی محنتکشان موفق شده میتوانند.