پرزیتالوژی

پرزیتالوژی (از یون. رrasitos-پرزیتها و… لوژی) ، علم بیولوگی کامپلیکسییست، که ظهورات پرزیتیزم عالم هینانات را همه‌طرفه می‌آموزد. پرزیتالوژی علمیست، که ب­رای (هیفو صحتی آدم و هیوا­نات خذمت می‌کند، ضد پرزیت­ها و قسلیهای سرایتی دوا می‌یابد. از این جهت پرزیتالوژی با علمهای زا­الوژی، باتنیکه، طبّ، ویتیرینریه، شیمی و غیره سخت وابسته است. پرزیتالوژی با مسئله‌های ایکالاگی نیز مشغول است، زیرا آن مناسبت بین پرزیت و حامل را موینّ می‌نماید و تا چه ‌اندازه با تأثیر محیط بیرونه وابسته بودن آنها را تدقیق می‌کو­ند.

با وجود این از علم اکولوژی تفاوت دارد. زیرا ارگانیزم حامل برای پرزیت محیط بیرونه  ست و آن محیط به پرزیت توسط ارگانیزم حامل تأثیر می‌رساند. پرزیتالوژی زمان حاضره متدهای تدقیقات بیاخیمیوی، امّونالاگی و الکترونی و میکروسکاپی را وسیع استفاده می‌برد. استفادة متد امّونالاگی خصوصیتهای مناسبت باطنی پرزیت و، حامل را ظاهر می‌گرداند.

تدقیق میکروس­کاپی و الکترونی پرزیتهای سادهترین (یک‌حجیرگی) نشان می‌دهد، که آنها بر خلاف عقیدة پی­شینه ساخت مرکّب دارند. معلوم گردید، که پرزیتهای داخل هوجیره با راه از این پیش به علم نامعلوم-به واسطة «اولترهسیتاستامها» (آنها را با میکروسکاپ آپتی­کی دیده توانستن امر محال است) و پیناتسیتاز (مایع را یکجایه با مادّه‌های در وه‌ای هلشده جبیده گرفتن روی هوجیره) غذا می‌گیرند.

پرزیتالوژی به یکچند ساحه تقسیم می‌شود:     پرزیتالوژی عمومی (قانونیّتهای مشترک پرزیتیزم را می‌آموزد) ، پرزیتالوژی ت ا ب ب ی (پرزیتهای آدم را می‌آموزد) ، پرزیتالوژی ویتیرینری (در بارة پرزیتهای هیوانات خانگی و خواجگی قشلاق بحث می‌کند) و پرزیتالوژی  ه گ رانامی یا فیتالتالاگی (پرزیتهای رستنی را می‌آموزد).

تدقیق پرزیتها، که بیشتر آنها به تحوّلات گروههای مویین حامل زیچ علاقه‌مندند، برای مویاین کردن فیلاگینیه و راههای تشکّل فونة حامل معلومات مهم می‌دهد. در پرزیتالوژیی زمان حاضره پروبلم مخصوصیت، یعنی به یک حامل مویین یا یک گروه حاملای (محیط زیست) مطابق شدن پرزیتها اهمیت کلان پیدا می‌کند، چنانچه، پرزیت یکخهجیره (leishmania tropica) تنها در هوجیره‌های سفید خون (لییکاتسیتها) ، اینداتیلیة رگچه‌های پوست آدم زندگی کرده، کسلی لییشمنیاز پوست (پشّخورده، جراحت پیندینی، جراحت بغدادی) را به وجود می‌آرد. پرزیتهایی موجودند، که فقط در ارگانیزم حامل زندگی کرده می‌توانند، مثلاً، پرزیتهای خون آدم plasmodium vivax، pl. falciparum، pl. tropica ، که آنها را پرزیتهای خاص محدود می‌نامند.

پرزیتهایی هستند، که حامل بسیار دارند-در جنسها، عایله‌ها و حتّی قطارهای هیوانات زندگی می‌کنند. این گو­نه پرزیتها (از قبیل کیک، خرمگس، کنة اکسادی و غیره) همراه صاحب خود، یعنی حاملی. که برایشان محیط زیست است، در روی ز­مین پهن شده می‌توانند. محیط زیست پرزیت دو خیل می‌شود: مو­هیت درجة اوّل-ارگانیزم حامل، محیط درجة دوّم-محیطی، که نسبت به حامل پرزیت تأثیر بیرونه حساب می‌یابد. موافق عقیده‌ای ا. ن. پاول‌افسکیی و و.    ا. داگیل، تأثیر بیرونه به پ­رزیت توسط محیط درجة او­ول، یعنی به واسطة ارگانیزم ها­میل می‌گذرد. مشاهده‌های و. ا. داگیل نشان دادند، که پرزیتهای ارگانیزم از تأثیر بیرونه تغییر می‌یابند، وضع فیزیولوژی ارگانیزم حامل نیز در تغییر ترکیب آنان اهمیت کلان دارد. اساس‌گذاران روییی پرزیتالوژی ایکالاگی ا. ن. پاول‌افسکیی و و. ا. داگیل ، می‌باشند.

در هر یک ارگانیزم پرزیتهای گوناگون زندگی می‌کنند. چنانچه، پرزیتهای یک‌حجیره در خون ،. رووده، پرزیتهای پهنکیرم در جگر، روده، پرزیتهای گردکیرم در مینة سر، گُرده، چشم، تحت پوست و غیره دچار می‌شوند. مجموع پرزیتهای ارگانیزم حامل را پرزیتاسیناز می‌نامند. ترکیب پرزیتاتسیناز وابسته به دگرگون‌شوی شرایط بیرونه و حالت فیزیولوژی ارگانیزم حامل تغییر می‌یابد. ترکیب پرزیتاتسیناز هیوان علفخور از درّنده فرق می‌کند.

پرزیتالوژی برای اکولوژی، پلیاگیاگر­فیه، حلّ پروبلمهای گوناگون، تعلیمات ایوالیوتسیانی متریال فراوان می‌دهد. تدقیقات علاقه‌های مرکّب بین پرزیت و محیط اهمیت نظری دارد و ب­رای دریافتن چاره‌های ضد پر­زیت ضرور است. بنا بر این پرزیتالوژی با ایپی­دیمیالوژی و ایپیزااتالوژی علاقة زیچ دارد.

یکی از سببهای پهنشتوی پر­زیتها و به ارگانیزم راه یافتن کسلیهای پرزیتی و سرایتی حشرات و کنه‌های خون‌مک می‌باشند، که هنگام مکیدن خون کسلی را از یکارگنیزم به ارگانیزم دیگر می‌گذرانند. کسلیهای را، که برانگیزندة آنها به واسطة حشرات و کنه‌ها گذرانیده می‌شوند، کسلیهای ترنسمیسّیوی می‌نامند. در تاجیکستان از چنین کسلیها-بیزگک (ورجه) ، ریکّیتسیازها، لیستیریازها، تییشمنیازها، تییلاریازها خیلی کم رویی می‌دهند. برانگیزندة بعضی این کسلیها هیوانات و پرّنده‌های یابایی را به کسلی تیریفتار می‌کند. ولی برانگیزندة بعضی دیگرشان به ارگانیزم هیوان وحشی ضرر نمی‌رساند.

تعلیمات اکه‌د. ا. ن. پاول‌افسکیی و شاگردانش عاید به منبة طبیعی داشگن کسلیهای ترنسمیسّیوی آدم و هیوانات خواجگی در پرزیتالوژی، اینچنین طبّ و ویتیرینریه برای مبارزه بر ضد کسلیهای ترنسمیسیوی اهمیت کلان دارد. در طبیعت منبة کسلیها بسیارند. برن­گیزندة این کسلیها (ویروسها، باکتریه‌ها، ریکّیتسیه‌ها) در بین بندپایهای خون‌مک (کنه، حشرات) و مهره‌داران (خاینده‌ها، حشراتخورها، پرّنده‌ها و غیره) گردش می‌کنند. اگر آدم و هیوان خانگی به همین محیط افتد، سرایت می‌یابد. راههای مبارزه به موقابی­ل این کسلیها: متدهای تیرپیه، سنیتری و گیگیینی، پرافیلکتی.

پیش عقیده‌ای وجود داشت، که گویا پرزیتها در ارگانیزم آدم خود از خود پیدا می‌شوند. استفادة متد ایکاپیریمیاگلی در اشکیشاف پرزیتالوژی دورة نوی گشاد. اختراع میکروسکاپ، پیدایش اصولهای مخصوص تکنیکة میکروسکاپی به کشف عالم میکروارگنیزمها امکانیت داد.

در نیمة دوّم عصر 19 موجودیّت یک قطار پرزیتهای سادهترین و برای آدم (بیزگک، لییشمنیاز و غیره) و هیوانات خانگی (پیراپلزماز، تییلاریاز، کاکتسیدیازها و غیره) خوفناک آشکار گردید. در راس­سیه گ. گراسّ اوّلین شده امیابة پرزیت آدم و د. ف. لیمال پرزیت سادهترین (یک‌حجیره)-لیمبلیّه را کشف کردند. تدقیقات پرزیتالاگی بعد روالوتسیة اکتبر به طور عملی جریان گرفت، مقدار مؤسسهایی، که با حلّ پرا­بلیمه‌های پرزیتالوژی مشغولند، زیاد شدند، شمارة کارکنان علمی-پرزیتالاگها چند مراتبه افزود، دایر به سیستمتیکه و فونیستیکة گروههای گوناگون هیوانات پرزیت اثرهای کلان به وجود آمدند.

در تاجیکستان به تدقیقات پ­رزیتالاگی عالم برجستة روس ا. ن. پاول‌افسکیی بنیاد گذاشته  ست. معلوم است، که عاید به مبارزة ضد پرزیتهای آدم (رشته، کیجّه، پشّه‌های خون‌مک و غیره) با­ر اوّل ابوعلی‌سینا توصیه‌ها پیشنهاد کرده است. علم پرزیتالوژی باشد، در رسّ تاجیکستان تنها بعد از آمدن ایکسپیدیتسیة پرزیتالاگی ا. ن. پاول‌افسکیی (1928) به وجود آمد و رونق یافت. ا. ن. پاول‌افسکیی با شاگردانش برنامة وسیع تدقیقات پرزیتهای آدم و هیوانات خانه‌گیرا پیشنهاد کرد و برای عملی گردانیدن آن سالی1932 در دوشنبه ست. پراوتالاگی تشکیل نمود، خود همان سال در دوشنبه انستیتوت تدقیقات علمی بیزگک (ورجه) تأسیس یافت. سال 1934 ست. پرزیتالاگی با تشبث ا. ن. پاول‌افسکیی به سیکتار زاالوژی و پرزیتالوژی بزة تاجیکستانّ اف ا.ج.ش.س. و سال 1941 به انستیتوت زاالوژی و پرزیتا­لوژی تبدل یافت. سال 1951 این انستیتوت به هیت مؤسسه‌های علمی شعبة بیولوگی اف رسّ تاجیکستان داخل گردید.

سال 1954 به این انستیتوت نام ا. ن. پو­لاوسکیی داده شد. در انستیتوت زاالا­گیه و پرزیتالوژی اف رسّ تاجیکستان، شعبة مخصوص پرزیتالوژی موجود است، که خادمان علمی آن در ساحه‌های گوناگون پرزیتالوژی تدقیقات می‌گذرانند. در (آموختل پرزیتهای آدم و هیوانات خادمان علمی کفیدره‌های زاالوژی ادت به نام و. ا. لنین، انستیتوت دولتی پیدگاگی دوشنبه، انستیتوت دولتی پیدگاگی لنین‌‌آباد، انستیتوت تدقیقات علمی ویتیرینری وزارت خواجگی قشلاق رسّ تاجیکستان نیز کار علمی می‌برند. در راس تاجیکستان شعبة ریسپوبلیکوی جمعیّت امویییتّیفاقّ پراتازاالاگها نیز موجود است.

الیمان ما اساساً پرزیتهای ماهی آب‌انبارها، پهنکیرمهای پرّنده‌ها، پرزیتهای گاو (گیلمینتالوژی) ، تییلاریازها و کاکتسیدیازها، پلزمادیه‌های پرّنده‌ها، ایکتاپرزیتهای هیوانات شیرخوار و پرّنده‌های ریسپوبلیکه را تدقیق می‌کنند.

د .: سکریبین ک. ا. ، ش و ل تس ر. س. ، آسناوы آبشیی گیلمینتالاگی، م. ، 1940؛ پاول‌افسکیی ا. ن. ، روکاوادستوا پا پرزیتالاگی چیلاویکه س اچینییم آ پیریناسچیکخ ترنمیسایونыخ بالیزنیی.