پردیگمه

پردیگمه (از یون. رparadeigma-نمونه، مثال) ، سیستم شکلهای مختلف یک کلمه، که شکلیوزکنی آن را از روی کتگوریهای گرمّتیکی به آن خاص (از روی جنس، شماره، پدیج تغییر یافتن اسمها؛ شخص و شماره در فعلها) افاده می‌نماید؛ نقش (صورت) تغییریابی کلمه موافق کتگوریهای گرمّتیکی-تصریف اسمها، تعاریف فعلها. شکلهای واحدهای زبان و معنای آنها در پردیگمه ظاهر می‌شود. معنای گرمّتیکی باشد به واسطة جزء جداگانة پرلیگمه افاده می‌یابد.

مسلن، کتگوری نامویینی و شماره در اسم (خانه-خانه‌ای، خانه-خانه‌ها) ، درجه در صفت (خوب-خوبتر-خوبترین) ، شخص و شماره در فعل (می‌خوانم، ، د، م، د، ند). به پردیگمه یگانگی و اینیّت اساسها خاص است. در زبان‌شناسی آن را در شکل جدولی انجامه‌ها افاده می‌کنند. مثلاً، پردیگمة کلمة خاوه این است: خانه‌ها، خانه‌ای، خانة، خانه را، خانه‌ام (- ات، ش، مان، تان، شان). پردیگمه و مناسبتهای پردیگمتیکی در همه قییمهای زبان-فونتیکه، مارفا­لوژی، سینتکسیس اینچنین سیمسیا­لوژی، لیکسیکه، قدیمسازی و غیره دیده می‌شوند. مثلاً، 1) پردیگمة فانی­مه-مجموع تابشهای قانونی فا­نیمه می‌باشد، که به حالتهای گونا­گون فونتیکی (موقع زده، ساخت هجا و غیره) وابسته است.

ز آن جمله، فونمة ا دارای واریانتهای گوناگون-گشاد (درازی) ، پوشیده (سیاه) ، عقبیزبانی (خیرمة) ، نااستوار (شتاب) ، استوار (تیره) و غیره می‌باشد؛ 2) پردیگمة مارفیمه؛ راهبر-رهبر، می‌دهم-ده؛ 3) پرلیگمة لیک­سیکی:         طفل –        کودک-نورس-جوان؛ 4) پردیگمة سمانتیکی: مکتب میانه- (مکتب مهارت-مکتب زبانشینانی؛ 5) پردیگمة کلمه‌سازی: پاده‌بان-کالخوزچی-آهنگر-آموزگار؛ 6) پردیگمة مارفالاگی: گویم-گویی-گوید-گوییم-گویید-گویند. در پردیگمة مارفالاگی اساس شکلهای گرمّتیکی یک کلمه مانندی معنای لو­غوی و ساخت مویین گرمّتیکی دارد. 7) پردیگمة سینتکسیسی: احمد خواند-احمد خوانده ایستاده است-احمد می‌خواند. انتخاب و استفادة جزءهای پردیگمه (از طرف گوینده یا نویسنده) به شرایط نطق و مقصد مبادله (کامّونیکتسیه) مربوط است. در زبان‌شناسی معاصر مسئلة پردیگمه، پردیگمتیکه و سینتگمتیکه مقام مخصوصی دارند. آن بر تعلیمات فیر­دینند دی ساسّیور عاید به مواسیبتهای پردیگمتیکی بین واحددان زبان (در خاطر آدمان) و سینتگمتیکی-پیهمی (در جریان نطق) اساس یافته است.

د .: سالنتسیف و. م. ، یزыک کک سی­ستیمنا-ستروکتورنایی آبرزاونی. م. ، 1971؛ بیریزین ف. م. ، گالاوین ب. پ. ، آبشیی یزыکازننی. م. . 1979.