پختکاری

پخته‌کاری، یکی از ساحه‌های اسا­سی رستنی‌پروری، که به پرورش پخته مشغول است. در ا.ج.ش.س. پخته را در ریسپوبلیکة ساویتی سوسیالیست تاجیکستان، ریسپوبلیکة ساویتی سوسیالیست  وزبیکستان، ریسپوبلیکة ساویتی سوسیالیست  تورکمنستان، ریسپوبلیکة ساویتی سوسیالیست  ازربایجان، ریسپوبلیکة ساویتی سوسیالیست قزاقستان، ریسپوبلیکة ساویتی سوسیالیست  قیرغیزستان پرورش می‌کنند.

پختکاری هنوز پیش از میلاد در هندوستان، ختایی، ایران، پیر و، می‌کسیکه، مصر چون ساحة دهقانی وجود داشت. موافق حفریات آرشیالوگی عصرهای 1-4میتر پخته می‌کاشتند. تاجیکان از زمانهای خیلی قدیم به پخته‌کاری شغل داشتند. عصرهای 7-10 در قسم شمال استروشن (دیهه شوکت) پخته می‌پروریده‌اند. هنگام حفریات قلعة سغد (عصر 8) در موغ چگت، یک قبضه پخته و چیزهای گوناگون از پخته بافته شده یافت شده‌اند. از روی مأخذهای تاریخی هنوز از نیمة دوّم عصر 13 در قطار دیگر محصولات خواجگی قشلاق از آسیای میانه پخته نیز می‌کشانده‌اند. پخته را در خوتلان (موافق معلومات حمدالله قزوینی) ، مرغاب، بلخ، کیش ( شهرِ سبز) و خصوصاً به مقدارپ زیاد در سمرقند (موافق معلومات کلویها) نیز پرورش می‌کردند. برابر رواج یافتن علاقه‌های اقتصادی بین روسیهیو تاجیکستان و در نتیجة زیاد شدن طلبات و بلند گردیدن نرخ پخته در بازارهای روسیه مرکز میدان کشت پخته در تاجیکستان شمالی و بخارای شریی افزود. مثلاً، اگر سال 1889 در ایزد خجند زمین عمومی پخته 966 طناب باشد، سال 1914 به 10700 طناب رسید. از سال 1890 تا 1917 زمین کشت پختة بخارای شرقی تدریجاً 15 م­راتیبه (از 520 تا 7600 هکتار) زیاد شد. سال 1913 در حدود حاضرة تاجیکیس­تان 26، 7 دز. هکتار، از جمله، در آکرو­گ خجند 13، 2 هزار هکتار، وادیهای حصار و وخش 12 هزار هکتار، در ناحیة کولاب همگی 1500 هکتار پخته می‌کاشتند. خود همان سال 32، 3 هزار تُن پخته (حاصلناکی‌اش به حساب میا­نه 12، 1 سینتنیر/هکتار) غنداشتند.

در روسیه تاریوالیوتسیانی پخ­تة استحصالشونده طلبات مم-لکت را قانع نمی‌گرداند و 60%-ا پختة در صناعت استفاد‌شونده از مملکتهای خارجی آورده می‌شد.

غلبة روالوتسیة اکتبر در ترقّی پخته‌کاری گردش مهمی به عمل آورد. ه‌ا روزهای اوّل روالوتسیه پرتیة کمونیستی و حکومت ساویتی به ترقّی پخته‌کاری دقّت جدّی دادند. اصلاحات آب و زمین، که سالهای 1925-28 گذرانیده شد، در ترقّی پخته‌کاری آسیای میانه رل مهم بازید. در نتیجة اندوسترانی و کالّیکتیوانی مملکت پخته‌کاری باسرعت ترقّی کرد. آخر پنج‌سالة 1-م طلبات به پخته داشتن مم­لکت پرّه قانع گردید.

پختکاری تاجیکستان نیز اساساً بعد روالوتسیة اکتبر رو به ترقّی نهاد. پلن پنج‌سالة 1-ام ریسپوبلیکه به پخته‌کاری دقّت جدّی داد. در نتیجة کالّیکتیوانی خواجگی قشلاق پخته‌کاری خیلی پیش رفت. حاصل عمومی پخته در ریسپوبلیکه از 38، 6 هزار تُن (1928) تا 50، 6 هزار تُن (1932) افزود.  پنجسالی

2-یوم در ترقّی پخته‌کاری ریسپوبلیکه اهمیت کلان داشت. زمینهای بیکارخوابیدة وادی وخش کارم و یکچند کالخوز و ساوخازها تشکیل کرده شو­دند، که در استحصال پختة مهین‌نخ رل کلان بازیدند. سالهای 1933-37 استحصال پخته نظر به سالهای 1927-32 از 253، 5 هزار تُن تا 515، 5  هزار تُن یا زیاده از 2 (از جمله پخ­تة نوع ساویتی 1، 7 و پختة نوع مهین‌نخ 15) برابر افزود. سال آخر پنج‌ساله (1938) تاجیکستان به وطن 1784 تُن پخته فروخت، حاصل میانة پختة ریسپوب­لیکه به 17، 9 سینتنیر/هکتار رسید. ریسپوبلیکه از جهت حاصلناکی پخته در «ا.ج.ش.س. های یکم را اشغال کرد. در دورة جنگ بزرگ وطنی حاصل عمومی پخته هم و حاصلناکی آن پست شد. بعد از جنگ پخته‌کاری از نو رو به ترقّی نهاد. سپتامبر 1945 حکومت ساویتی «دایر به منبعد ترقّی دادن پخته‌کاری ریسپوبلیکة ساویتی سوسیالیستی تاجیکستان» و ژوئن 1946 «دایر به پلن و تدبیرهای برقرارکنی و انکشاف منبعدة پخته‌کاری ریسپوبلیکة ساویتی سوسیالیستی تاجیکستان در سالهای 1946-50» قرار مخصوص قبول کرد. کالخوز و ساوخازها این کرارها را به حیات تطبیق و به یاری مادّی دولت تکیه نموده، حاصلناکی پخته را خیلی بلند برداشتند. در سالهای پنج‌سالة 4-م (1946-50) زمین کشت پخته 31% زیاد شده، به 126 هزار هکتار رسید. حاصل عمومی پخته نظر به دورة تاریوالیوتسیانی 3، 3 مراتبه افزود.

کامیتیت مرکزیی  کپسّ و ساویت وزیران ا.ج.ش.س. از 5 ژوئن 1954 «در بارة ترقّی منبعدة پخته‌کاری در ریسپوبلیکة ساویتی سوسیالیستی تاجیکستان در سالهای 1954-60 قرار قبول کرد، که آن به وسیشوی زمین کشت پخته، بلند برداشتن حاصلناکی و افزایش حاصل عمومی آن مدد کلان رساند. تا آخر پنج‌سالة 5-م (4950-55) زمین کشت پختة ریسپوبلیکه 36 هزار  گیکتر زیاد شد. سال 1955 تاجیکستان به دولت 400، 3 هزار تُن پخته سپارید.

پختسوپاری ریسپوبلیکه در پنج‌ساله‌های منبعده نیز باسرعت ترقّی کرد. سال 1971 زمین کشت پخته نظر به دورة تاریوالیوتسیانی 9، 8 برابر، حاصل عمومی آن زیاده از 20 و حاصلناکی‌اش 2، 5 برابر افزود. سال 1978 تاجیکستان در بین ریسپوبلیکه‌های پخته‌کار اتّفاق ساویتی از جهت حاصلناکی پخته جای 1-م و از جهت حاصل عمومی جای 3-یوم را اشغال کرد. کالخوز و ساوخازهای ریسپوبلیکه به دولت 909 هزار تُن پخ­ته فروختند، به حساب میانه از هر هکتار 30، 8 سینتنیر پخته گرفتند. تا­جیکستان به منبة اساسی پختة نوع مهین‌نخ مملکت تبدل یافت. سال 1979 در تاجیکستان 262، 4 هزار تُن پختة مهین‌نخ (قریب 35%-ا پختة مهین‌نخ ا.ج.ش.س.) غن-داشتند، حاصلناکی‌اش به 31، 0 سینتنیر/هکتار (در جهان حاصلناکی از همه ب­لند) رسید. سال 1979 در ریسپوبلیکه 144 کالخوز و 45 ساوخاز پخته کاشت.

پختکاری نه تنها از حساب کارم کردن زمینهای نو، اینچنین در نتیجة به وجود آوردن و جاری ن­مودن نوعهای سیرحاصل پخته نیز ترقّی کرد.

سالهای 1928-30 در pیان سرایکمر (حاضره ریان پنج) فقط نوع پختة مهین‌نخ «سکیلیردیس» کشتند (3 هزار هکتار). سال 1931 از مصر به وادی وخت نوعهای «پیمه»، «مه‌ارت»، «اشمونی»، «عفیفی» و غیره را آوردند، سال 1932 فقط دو نوع («پیمه» و مه‌ارت») را کشت کردند. در این سالها سلکسیونر و. پ. کرسیچکاو از نوعهای نامبرده نوع نو ش 23-را به وجود آورد. وه‌ای نوعهای خارجی را پرّه عوض کرد. و. پ. کرسیچکاو منبعد نوع نو بلندصفتپ 504-و-را آفرید، که با نوع پختة مهین‌نخ ترکمینی «2 ا 3» موقع اساسی را اشغال نمود. سالهای 1952-66 نوعهای 5904-ا، 5595-و (از 1963) کشته شودند. از سال 1977 نوعهای 6249-و، 6465-و، 7318-و (سلکسیونران و. پ. کرسیچکاو و ب. سنگیناو به وجود آورده‌اند) کشته می‌شوند. سال 1980 نوع نو تیزرس «دروجبه-60» را نیز، که سلکسیونران م. جمعه‌یف، ش. ابراهیماو و دیگر آفریدند، کشت کردند (تقریباً-3 هزار تُن).

اید به پختل میاننخ ساویتی از سال 1952 اینجانب تدقیقات می‌برند. سال 1977 سلکسیونر م. چومعه‌یف و دیگر نوع نو «ریگر-1» (ه‌اولین نوع در ریسپوبلیکه) را آفریدند. در ریانهای پخته‌کار تاجیکستان نوع پختة میاننخ 108-ف، تاشکینت-1، ریگر-1 و 133 کشت می‌شوند.

زمین کشت پختة نوع م­هینّخ از 3، 5 هزار هکتار (1930) تا 84، 7 هزار تُن (1979) ، حاصلناکی میانه‌اش از هر هکتار موافقن از 3، 1 تا 31، 0 سینتنیر، حاصل عمومی‌اش از 1، 1 تا 262، 4 هزار تُن زیاد شد.

یکی از عاملهای مهمترین ترکّی باسرعت پخته‌کاری وسیع جاری نمودن مکانیکانی کامپلیکسی و استفادة نوریهای مینیرلی می‌باشد. در جمع‌آوری هرسالة حاصل ماشین پَخته‌چینی اهمیت ک­لان دارد. سال 1979 با ماشینها بیشتر از 225 هزار تُن پخته (زیاده از 25%-ا حاصل عمومی) جمع‌آوری کرده شد. در هر هکتار زمین کیش­ت پختة تاجیکستان به حساب میانه 250-260 کیلوگرم نوریهای نیتروژندار، 140-450 کیلوگرم نوریهای فسفردار و 100-120 کیلوگرم نوریهای کلییدار استفاده می‌شوند. در پراسیسّ کارکرد پخته از آن 27-34%’ نخ و 60-70% چگت می‌گیرند. چگت 18-24%’ روغن دارد (نیگ. روغن پخته). از برگ و پایة پخته 100، از نخش قریب 50 و از چگت زیاده از 45 نوع محصولات تییار می‌کنند. از محصولات پخته‌کاری بسیار ساحه‌های صناعت (بافندگی، اویسیه، شیمی، اتومبیل و غیره) استفاده می‌برند.

ز حاصل 1 هکتار پخته (اگر حاصلناکی‌اش به حساب میانه 30 سینتنیر با-شد) 7-8، 5 هزار متر2 متاع، 277 کیلوگرم روغن پخته، 726 کیلوگرم کنجاره، 47 کیلوگرم صابون، 108 کیلوگرم پختة صاف، 240 کیلوگرم چگت و دیگر محصولات می‌گیرند. ا.ج.ش.س. از جهت استحصال و حاصلناکی پخته در جهان جای 1-عمرا (1979) اشغال می‌کند. سال 1979 در ا.ج.ش.س. 9، 2 میلیون تُن، از جمله در ریسپوبلیکة ساویتی سوسیالیستی تاجیکستان 903 هزار تُن پخته استحصال کرده شد. سال 1979 ازبکستان 62، 9%، ترکمنستان 13، 3%’ تاجیکستان 9، 8%، آذربایجان 8، 1%، قزاقستان 3، 6% و قرغیزستان 2، 3%-ا پختة ا.ج.ش.س.- را استحصال کردند (نگرید جدول 1).

در تاجیکستان پخته را اساساً در ولایتهای لنین‌‌آباد، قُرغان تپّه، کولاب و ریانهای وادی حصار پرورش می‌کنند (نگرید جدول 2 و 3).

دبیات: نگ ب ا ن یه. د. ، مخموداف ر. اصولهای پیشقدم پرورش پخ­ته در تاجیکستان، دوشنبه، 1964؛ خلاپکاواد­ستوا تدجیکسکایی ساویتسکایی سوسیالیستیچیسکایی ریسپوبلیک، چست 1، استالینبد، 1957؛ خلاپکاوادستوا، مسکو، 1963؛ خلاپکا­وادستوا ا پریمینینی مینیرلنыخ ادابرینیی و سایوز ساویتسکیخ سوسیالیستیچیسکیخ ریسپوبلیک، دوشنبه، 1969؛ نگیبین یه. د. ، ک ر ا ی د ا ک و. م. . رزویتی خلاپ­کاوادستوه و تدجیکسکایی ساویتسکایی سوسیالیستیچیسکایی ریسپوبلیک، دوشنبه. 1969؛ گفوراف ب. گ. ، تدجیک. دریونیّه، دریونییشیه ا سریدنیویکاویه استاریه، مسکو، 1972؛ دجومه‌یف مسکو، واپراسы سار­تاوایی اگراتیخنیک خلاپچتنیکه و وختا­وایی، گیسّرسکایی ا سرخن-شیربدسکایی دالینخ. تشکینت. 1973.