پخته

پخته، غ اوز a (gossypium) ، جنس  گیاههای بسیارساله، بتّه و درختیست از عایلة توگمچگولها؛ از قدیمترین و مهمترین رستنی­های نخدار و تکنیکیست. در شرایط کشت و کار رستنی یکساله است. در ناحیه‌های تراپیکی و سوبتراپیکی آسیا، افریکه، امریکا و استرالیا 35 نمود پخته می‌سبزد.

پختن نوع 108-ف.

چون زراعت نخدار فقط نوعهای 4 نمود پخته: افریکای و آسیایی یا غوزه g. herbaceum (مملکتهای آسیا) ، هندوخیتایی-g. arbore-اش (هندوستان، پاکستان، بنگل­دیش، برمه، ختایی و غیره) ، می‌کسی­کایی یا اپلند-g. hirsutum (ا.ج.ش.س.، شمه، برزیلیه، می‌کسیکه و غیره) و پیروی یا «مصری» g. barba-dense (مصر، سودان، ا.ج.ش.س.، شمه) پرورش کرده می‌شود. در ا.ج.ش.س. اساساً دو نمود-پختة م و ق ا ر ر ا ری  یا عرفی-g. hirsutum و پ ارویی («مصری») -g. barbadense- را کشت می‌کنند. 91-92%> پخ­تة ا.ج.ش.س. و از آن جمله 71-73%-ا پختة ریسپوبلیکة ساویتی سوسیالیستی تاچجیکستان  نوعهای پختة م و-قرّری می‌باشند (1979). 27-29% حاصل عمومی پختة تاجیکستان از نوعهای مهین‌نخ ساویتی ابا­رت است. در تاجیکستان سال 1979 نوع­های زیرین پخته را کشت کرده‌اند؛ م ا یا ن ا ن ا خ: تاشکینت-1، 108-ف، ریگر-1، 133؛ مخینّخ: 9732-ا، اشن25، دروجبه-60، س-6037، 6249-و، g465-b، 7318-و و غیره.

نمودخای خودروی پخته (g. capitis== viridis، g. ereuysianum، g. stocks2، g. davidson2، g. trilobum، g. robinso-n2، g. sturt2 و غیره) در سونّه‌های افریکه، عربستان، امیریکة شمالی، استرالیا می‌رویند.

ت ا و س ا ف ا باتنیکی. ریشة پخته سیرشاخ و بقوّت بوده، تا 2-3 متر چقور می‌رود. ولی قسم اساسی ریشة جبّنده در قَبَت شدگارشوندة. خسج (ilo– 30 سانتی‌متر) جایی می‌گیرد. پایهش راست، سیرشاخ، 70-200 سانتی‌متر قد می‌کشد. از قسم پایانی پایه 1-3 شاخة رشد (ماپاپادیلی) و از قسم بالایی پایه (عادتاً از بندهای 4-6-م cap کرده) 15-20 شاخة ثمر‌آور (سیمپادیلی) می‌سبزد. بعضی نوعهای پخته بی‌واسطه در پایة اساسی شانه می‌بندند. برگش اکثر سبز (ممکن سبز زردچه یا سرختاب شود) ، 3-7-پر-ره، مدوّر دلشکل، در پایه نندرخم جایگیر می‌شود. گلش کلان، دوجنسه، از 5 گلبرگ به هم پیوست زرد، زردچه و سفید (در بعضی نمودهایش خالهای سرخ دا­رد) عبارت است؛ رنگ گلبرگ هنگام پجموردگی نارنجی، سرخ یا نافرمان می‌شود. گردبرگخایش به هم پیوست (40-126 و زیاده از آن) ، گردگیرکش 3-5-پرّه، غورکش 3-5-پلّه، ثمرش گزة مو­دوّر بیزشکل (دیمیترش 1، 5-4، 5 سانتی‌متر) ، 3-5-پلّه (هر یک پلّة آن 5-11 پنبه‌دانه دارد) ، پنبة یکتا غوزة شکفته از 2 تا 10 هکتاروه یک بیخ نهال پخته‌ای، که خوب انکشاف یافته است، تا 200 کورک می‌بندد. چگت پخته بیزشکل یا مورودشکل (درازی‌اش 0، 6-1، 5 سانتی‌متر، برش 0، 5-0، 8 سانتی‌متر) بوده، عادتاً با نخهای دراز سفید (نوعهایی خستند، که نخشان جگری یا سبزچه است) پوشیده شده است و وزن 1000-تاش 60-160 گرمّ.

خوسوسیّت بیولوگی. چگت بعد 3-10 رزّ کشت می‌سبزد. بعد 25-40 روز رشد نهال اوّلین شاخة ثمراور آن نمو می‌کند، پس از 25-30 روز دیگر اوّلین شانة پخته می‌شکفد. بعد از 50-60 روز گل کورک اوّلین پخته می‌رسد. دورة نشو پخته-90-150 روز. پخته-زراعت گرماپرور. در دورة نشو برای نمو نهال پخته جمع حرارت منیانة شباروزی 2000-3000 لازم است. چی­گیت هنگام 10-14°سیلسیه بودن حرارت نیش می‌زند؛ هنگام 20-25°سیلسیه با سرعت می‌سبزد. حرارت آپتیملی سبزش و انکشاف پخته 25-ز0سیلسیه است. پست (تا 17°سیلسیه) یا خیلی بلند شدن حرارت (زیاده از 40rیلسیه) به پخته ضرر می‌رساند (شانه، گل و کورک می‌ریزد). نهال پخته به نم، غذا و روشنایی احتیاج زیاد دارد. بران پختة کر هکتار در دورة نشو 6-8 هزار متره آب لازم است. در پَخته‌زار هر شباروز به حساب میانه تا آغاز گل 32، 5-62، 5، هنگام سرشوی گل 80، در دورن اوج گل و کورکبندی 97، 5-105 و اوّل پخته رسیدن غوزه 47، 5 متره/هکتار آب صرف می‌شود. برای به دست آوردن 1 سینتنیر پخته 5 کیلوگرم نیتروژن، 1، 5 کیلوگرم فسفر و 5 کیلوگرم کلیی لازم است. ن حال پخته مقدار زیاد نیتروژن و فسفر (60-70%) و کلیی (73-80%) را در دورة شانه و گل و کورکبندی ازخود می‌کند.

ه ه، ا م ا یه ت ا پخته  در خواجگی خ ا ل ق. پخته از مهمترین زراعتهای تکنیکیست. 51، 3%-ا استحصال نخ بافندگی دنیا را نخ پخته تشکیل می‌دهد. از 100 کیلوگرم پخته. 27-30 کیلوگرم نخ، 58-60 کیلوگرم چگت، 5-12 کیلوگرم لینت («تیبیت پخته» ،) می‌گیرند. از 1 کیلوگرم پخته 10-12 منتر2 ستین یا 20 متر2 بتیست یا 130-150 غلتک رشته حاصل می‌ش­ود. نخ پخته برای تییار کردن متاعهای خیلی گوناگون، پرشیوت، تور ماهیگیری، اوتاپاکریشکه، تسمه، رویکش سیمهای الکتری و غیره استفاده می‌شود. از 100 کیلوگرم چگت 16-20 کیلوگرم pوغن (نگرید روغن پخ­ته) حاصل می‌شود. روغن پخته را به سیفگگیه خوراکواری، اینچنین ب­رای استحصال مرگرین، گلیسیرین، صابون، ستیرین و غیره به کار می‌برند. پسملندة  چیگیت را بعد روگنکشی برای تییار کردن سیلّیولازه، اسپیرت، لک، لینالیم، کیناپلینکه، کرتان و دیگر مصنوعات استفاده می‌کنند. کنجارة چگت، که تا 40% سفیده دارد، خوراک سیرغذای چارواست. از برگ پخته جوهر سیب و لیمو، سرکا و دیگر مادّه‌های آرگنیکی ها­سیل (می‌کنند. گل پخته خیلی سیرشهد است؛ زنبور عسل از شهد گل 1 هکتار پَخته‌زار تا 300 کیلوگرم عسل تییار می‌کند. نگرید نیز پخته‌کاری.

تسویر درصد. 5ی2>-513.

دبیات: may ار ف. م. ، خلاپچتنیک، تام i، تشکینت، 1954* خلاپچتنیک، تام 3-4، تش­کینت، 1960؛ دجومه‌یف م. ، واپراسы سارتاوایی اگراتیخنیک خلاپچتنیکه و وختاکایی، گیسّدخجایی ا سرخن-شیربدسکایی دالینخ، تشکینت، 1973؛ ت ا ر-اونیسین، خلاپچتنیک، لنینگراد، 1973.