اتشکده

«آتشکده» تذکره‌ایست که لطفعلی‌بیک آذر بین سالهای 1664-82 تألیف کرده است. از بس که کتاب «آتشکده» عنوان گرفته است، در تقسیمات فصل و بابهای آن نیز از کلمات منسوب به آتش استفاده شده است. «آتشکده» از دو مجمره عبارت است. مجمرة اوّل در ذکر شاعران متقدّم بوده، به یک شعله و سه اخگر جدا می‌شود. شعله به ترجمة حال و نمونة اشعار شادان و شاهزادگان و امرای ترکنجاد بخشیده شده است. اخگر اوّل-در ذکر شاعران ایران، دوّم-در ذکر شاعران توران و سوّم-در ذکر شاعران هندوستان.

هر اخگر به چند شراره تقسیم شد­ست. شرح حال شاعران به ترتیب الفبا در شراره‌ها بیان شو­ده، در اخگر با یک فروغ، که در ذکر شاعره‌های هما دیار است، خاتمه می‌یابد. مجمرة دوّم-در احوال و اشعار شاعران معاصر مؤلف بوده، از دو پرتو عبارت است: پرتو اوّل-در بیان حال معاصران، پرتو دوّم در شر­ه حال و آثار خود مؤلف. منبة اساسی، که از آن لطفعلی‌بیک آذر در مجمرة اوّل استفاده کرده است، تذکرة «خلاصة‌الاشعار و زبدت-ال-افکار*-ا تقنودّ-معلومات و اشعار شاعرای او سدلyگاری کرده، به سهy و خطاهای زیاد راه داده است. عدمیّت «آتشکده» بیشتر در مجمرة دوّم است. مؤلف معلومات این قسم را هنگام ملاقات با خود شاعرای و یا از روی نقل مصاحبانش گرد آورده است. در انتخاب شاعرای و اشعار آنها آذر خیلی سختگیر بود­ست.

ین مطلب از سخنان زیرین او در مقدّمة «آتشکده» برمی‌آید: «اتّنفاقن روزی در اوایل زما­ن تألیف این پوسخه یکی از موضوع-نان. عصر، که طبعش چون طعمش خام بود، گفت: -«چه بودی، که از خیالات من هم هوسن این کتاب افزودی؟» گفتم: -«عزیزم، ب‌پذیر، که این کتاب آتشکده است. چون خار در وه‌ای ریزم، سوزد و چون گل در وه‌ای ‌افشانم، از راندن گلابش دماغ برفروزد». «چون این عذر شنید، از تمنّای خود زبان درکشید و الحق تا زبانم در پردة ن تار اعتذاز بر قانون جواب بست، پردة گوشم از زخم زخمة زبان امثال این رنگ‌آمیزان رست». در «آتشکده» اشعار انتخاب‌شده به ترتیب خیجای آخر شعر ثبت گردیده است. «آتشکده» تا به حال پنج مراتبه در هندوستان و ایران به طبع رسیده است. تذکره‌ در آموختن و روشن کردن بسیار لحظه‌های تاریک حیات و فعالیّت ادبی شاعرای و عموماً تاریخ ادبیات فارس-تاجیک عدمیّت کلان دارد.