اشخانه

آشخانه، قرارگاق آدمان عصر سنگ، که در بلندی 4200 متر از سطح بهر در نشیبیهای جنوب قطارکوههای پس آلایی، در ساحل شاخاب چپ دریای ایس و-در آشخانجیلگه و 15 کیلومتر دورتر از پیریخ ایس و، 30 کیلومتر دورتر از قلّة لنین واقع است. سالهای 1958-60 باستان‌شناس ساویتی و. ا. رناو کشف نمود و آموخت، 1974-75 و. ا. جوکاو تدقیقات آن را دوام داد. از روی موقع گیاگرفی آشخانه بلندترین قرارگاه آدمان عصر سنگ به شمار می‌رود. قرارگاه در دامنة سنگ‌توده‌های بلند دورة آخرین یخبندی جایگیر است.

قبتهای مسکن در سوفچة یکم ساحل دریا، در قَبَت 1، 5 متر گل ریگدار باقی مانده است. همگی سه قَبَتی مسکن گشاده و از آنها زیاده از 4 هزار اشیا یافت شده است. پامیریهای قدیم اساساً از ریگسنگ کورسیتشکل، اینچنین از چقماقسنگ، کورسیت و بولور کوهی آلات تییار می‌کرده‌اند. طرز تییار کردن و آلات آشخانه از آلات و اصول تییار کردن آن در منطقه‌های پستکوه و وادیهای آسیای میانه فرق می‌کند. در آشخانه طرز قدیمترین پلیالیتی تییار کردن آلات (تراشکاردهای دغل تیغش راست و برجسته، بیلچکاردها و غیره) به نظر می‌رسد، که به دورة مدنیّت می‌زالیتی و حتّی به مدنیّت نیالیتی (نوکلیوسهای می­ده، پیکانهای سنگین و غیره) خاص است. در نتیجة آموختن بازیافتهای آشخانه مویین گردید، که آنها به هزاره‌های 8-5 تا میلاد منسوبند.

در قَبَتهای مسکن آتشدانها باقی مانده‌اند، که در اطراف آنها بازیافتهای آرشیالوگی جمع شده‌اند. به غیر از آلات سنگین، که قسم اساسی بازیافتها را تشکیل می‌دهد، اینچنین آلات استخوانی و یکچند مرجانهای استخوانی یافت شده‌اند. استخوان هیوانهای حاضره: آه و، سغر، زرگوش، اینچنین استخوان مرغان دچار می‌شوند. متریالهای آشخانه، که به مدنیّت مرکنسوی پا­میر شرقی منسوبند، برای آموزش تاریخ مسکنشوی آدمان ابتدایی در کوههای آسیای میا­نه و دیگر ریانهای منطقة کس-نا‌گذر بلندترین قطارکوههای آسیا اهمیت کلان دارند.