اریانیها

آریانیها، نام طایفدای قدیم هندوارانیست، که از جهت برآمدشان با کلمة ایرانی قدیم اگوه (هندوی قدیم اگوه، پارسی قدیم ariya، اوستایی اگوه) وا­بسته است. با چنین نام طایفه‌های هندوارانی معلومند، که تقریباً در ابتدای هزارة 2 تا میلاد از هندواروپایهای قدیم به آنها قرابتداشته و وطن اسلیشان (اوراپة مرکزی و اوراپة شرقی) چودا شده، به طرف جنوب شرقی هیج­رت کرده‌اند. موجهای گوناگون هجرت این طایفه‌ها اوّل در شرق نزدیک، بعدتر در ماوراءالنهر و هوالی آن، حدود ایران و هندوستان حاضره تا میانه‌های هزارة 2 تا میلاد پیدا شده، مسکن گپریفتند. کلمة اگوه شاید از ریشة فعلی ات («حرکت کر­دن»، «در حرکت بودن») پیدا شده باشد.

ین کلمه در بسیار ایتنانیم، انتراپانیم و تاپانیمّ ایرانزمین تاریخی با تغییرات مویین داخل شده است. مثلاً، ستربان مردمان پارس و ماد، بoxتر و سغد را آریانی (‘apieiv^s) نامیده است. کلمة ایران به معنای تاریخی‌اش و چون نام دولت حاضرة ایران از شکل پدیج گینیتیو شمارة جمع همین کلمه. در ایرانی قدیم airyanam پیدا شده است، که در زبان پارسی میانه شکل اگپ و در زبانهای حاضرة تانیک شکل «ایران» و فار­س iran-po گرفته است. غیر از کلمه‌های ایران، ایرانی، از اساس اگوه کلمة آریانا در زبان دری حاضرة افغانستان چون نام کشور و کلمة الآن (allon) چون ایتنانیم برای افادة نیاگان آستینهای حاضره، که نامشان در میفالوژی آستینی باقی مانده‌اند، معمولند.

در نیمن اوّل هزارة 2 تا میلاد طایفه‌های آریانی (هندوارانی) به دو گوروه فوداشده، منبعد نسبت به زبانهایشان اصطلاحهای آریانی (هند و) و ایرانی استفاده می‌شوند. در aسر 19 و مخ-سوسن در نیمة اوّل عصر 20 در اد­بیات نجادپرستی فاشیستی از اصطلاح آریانی سویستیعمال کر­ده، اوّل آن را به زبانهای ژرمنی و بعدتر به خلقهای ژرمنی، پیش از همه، به خلق نیمیس منسوب شمرده، مستعمَل گرداندن شدند، ولی این استفادة غیرییلمی اصطلاح معمول نگشت. در علم حاضره در زیر اصطلاح «آریا تنها قبیله و خلقهای را می‌فهمند، که به زبانهای هندوارانی گپ می‌زدند.