ارجانیکیدزی‌‌آباد

آرجانیکیدزی‌‌آباد، ریان مأموری تابع ریسپوبلیکوی در pیسپوبلیکة ساویتی cاتسیلیستی تاجیکستان. 17 سپتامبر 1927 تشکیل یافته است؛ تا 3 آوریل 1936 آن را ینگیبازار می‌نامیدند. با ریانهای لنین، عینی، غرم، کُمسومول‌‌آباد، فیز‌‌آباد، دن­غره، یاوان هم‌سرحد است. مساحت 3، 99 هزار کیلومتر2.

هالی‌اش 116، 3 هزار نفر (1982) ، اساساً تاجیکان، اینچنین ازبکها، روسها، تاتارها و نمایندگان ملّتهای دیگر. زیچی اهالی در 1 کیلومتر2 29 نفر. ریان به 10 ساویت قشلاق (بهار، کافرنهان، رامیت، سیمیگنج، توغمزار، خواجه‌بایقول، چوینگران، ایسکی‌گذر، ینگیبازار، قراس و) تقسیم شده است. مرکز ریان-شهر آرجانیکیدزی‌‌آباد.

تیرّیتاریة ریان اساساً در حوزة بالاآب دریای  کافرنهان، که نشیبیهای جنوب قطارکوه حصار و شمال قطارکوه قراتیگین را در بر می‌گیرد، جایی گرفته است. سرحد جنوبی‌اش تا کالخوزهای رنگان و قراتاغ، آب‌انبار نارک و غربی‌اش تا کنار شرقی وادی حصار کشال می‌یابد. ریلیف این جایها اساساً کوهیست. بلندی مطلق در وادی کافرنهان800 متر بوده، در قطارکوه قراتیگین تا به 3925 متر و قطارکوه حصار به 4176 متر می‌رسد.

سروتهای زیرزمینی: گاز سوزنده، فلیواریت و مصالح بناکاری (گج، گل، ریگ و شغل). چشمه‌های مینیرلی آبشان گرم و خو­نوک موجودند. اقلیم ریان وابسته به بلندی تغییر می‌یابد: تا ب­لندی 1500 متر-تاجستان گرم، زمستان نه چندان خنک (حرارت میانة ژوئیه 20-25° سیلسیه، ژانویه از آرجانیکیدزی تا-5° سیلسیه؛ بارشات سالانه 700-900 ملّیمیتر)؛ در بلندیهای 1500-3000 متر-تابستان صلقین، زمستان خنک (حرارت میانة ژوئیه 10-20° سیلسیه، ژانویه از-5 تا-15*سیلسیه؛ بارشات سالانه 900-1200 ملّیمیتر)؛ از 3000 متر بالا  یقلیم خنک حکمفرماست (حرارت میانة ژوئیه از 10° سیلسیه پست‌تر).

دریاها بسیارند، کلانترینشان: کافرنهانو شاخاب آن-ایلک. خاک وادی و دامنکوهها-خاکستررنگ مقرّری، خاکستررنگ تیره، خاک کوهها-جگررنگ. نشیبی کوهها را تا ب­لندی 2000 متر (منطقة دشتهای کوهی) علفزار و بتّه‌زارها (بیشتر بتّه‌های خاردار) و بلندیهای 2000-3000 متر (منطقة بیشه‌دشتهای کوهی) را علفزار، بیشه‌های سیرک ارچه، فرک، زرنگ و از 3000 متر بلندتر را مرغزارهای سوبلپی و الپی فرا گرفته‌اند.

در رامیت و دره‌های پهلوی آن-ساربا، سردة میانه، یاس، مغاو و غیره درختان چارمغز، آلوچه، بادام تلخک، سنجید، سیب، تاک خودرویی، چنار، بید، توغ، بتّه‌های نسترن، زیرک، مشال و غیره بسیارند. زمینهای کارم اساساً در وادیها و دامنة کوهها واقع گشته‌اند. عالم هیوانات ریان نیز گوناگون است.

ز سومدارها نخچیر، موفلان، گراز، از درّنده‌ها خرس، شیرپلنگ (اربیس) ، گرگ، شغال، روباه، قاقم، سوسار، سیلاوسین (وشق) ، قشقلداق، از خاینده‌ها سغر، زرگوش، جیره، خارپشت، میر مشان، کُرموش، از خزنده‌ها کلته‌کلاس و هر گونه مارها (کبری، مار چنار، گرزه) ، از پرّنده‌ها کبک، مرغ هلال، عقاب، مرغ هما، زرگلدار، دُرّاج و غیره وامیخورند. دریاها گل‌ماهی، شیرماهی دارند. در حوزة دریاهای ساربای و سردة می­یانه (سرگه کافرنهان) ممنوعگاه رامیت واقع گشته است، که در این جا لندشفت طبیعی و بعضی ن­مود هیوانهای وحشی محافظت کرده می‌شوند.

ارجانیکیدزی‌‌آباد ریان خواجگی‌اش سیرساحه بوده، مخصوصاً خواجگی قشلاق (پخته‌کاری، چارواداری، غلّه و سبزه‌وات‌کاری، باغ و تاکداری، پرّندپروری) ترقّی کرده است. سال 1983 ریان 5 کالخوز و 5 ساوخاز و 3 اتّحادیة بینیخاجگی داشت. کالخوزها و مرکز آنها: به نام ک. اسماعیلاو (مرکزش ترک‌‌آباد) ، «کامّو­نیزم» (بینل) ، به نام ولاديمير الیچ لنین (خواجه‌بایقول) ، « لنینگراد» (پستمزار) ، «سعیزد 22-یوم پرتیه» (کوپروکباشی)؛ ساوخازها و مرکز آنها: ساوخاز باغ و تاکداری (چغتایی) ، «آرجانیکیدزی‌‌آباد» (تنگه‌ای) ، به نام 3. تیلمن (قراس و) ، «50-سالگی کُمسومول» (چوینگران) ، ساوخاز-فابریکة پرّندپروری (یکّتال)؛ اتّحادیه‌های بینیخاجگی گوسفندپروری (ایسکی‌گذر) ، پرّندپروری (چیرتک) ، گاوپروری (ایسکیگو­زر).

کیشتزار عمومی 18036 هکتار (1982) ، از جمله زمین پخته 4226 هکتار، زغیر 85 هکتار، کنجد 49 هکتار، زراعت خوراک چاروا 8534 هکتار، جواریمکّه، جو، جودار 960 هکتار، گندم 2237 هکتار سبزه‌وات، 1184 هکتار، کرتاشکه 459 هکتار، زراعت پالیزی 161 هکتار، لوبیاگی 61 هکتار، زمین تخمی 88 هکتار. باغ و تاکزار 2561 هکتار. سرشمار چاروا در خواجگیهای جمعیّتی (1. 1. 1983) به حساب cap: گاو-28254، بز و گوسفند-30627، اسپ-770، پرّنده (مرغ و مرغابی) -1045775.

ریان سال 1982 به دولت 12945 تُن پخته، 2688 تُن غلّه، 8310 تُن گوشت، 10922 تُن شیر، 965 سینتنیر پشم، 38321 تُن سبزه‌وات، 9370 تُن کرتاشکه، 466 تُن میوة دانکدار، 1728 تُن میوة بیدانک، 3636 تُن انگور، 670 تُن زراعت پالیزی، 1213 سینتنیر پیلّه و 5 میلیون 437 هزار دانه تخم فروخت. صناعت ری­ان باسرعت ترقّی می‌کند. تما­م کارخانه‌های صناعتی در شهر آرجانیکیدزی‌‌آباد واقع گشته‌اند. (نگرید آرجانیکیدزی‌‌آباد، شهر). جنگلپروری (84171 هکتار) نیز موقع مهم دارد. در آرجانیکیدزی‌‌آباد خواجگی جنگلپروری، ساوخاز نهالپروری، ممنوعگاه «رامیت»، سیخ شربت میوه، ستنسیة می‌لیارتیوی جنگل و اپرولینیة «لیساسنبسبیت» هستند.

در تیرّیتاریة ریان اپرولینیه‌های به استفاد‌دیهی راه (رقم 1 و 33) ، ساختمان و کار سنتیخنیکی، ساختمان و تعمیر، ساختمان منزلگاه و کارخا-نه‌ها، «کورارتسترایی»، کالانّه‌های سییار مکانیکانیدشدة رقمهای 1، 8، 10، 11، 26، 31، شعبة ریانی «تاجیکسیلخازتیخنیکه»، بزه‌های اتومبیلی رقمهای 2، 5، 16، 28، اداره‌های ایکسپیدیسیة ژئوفیزیکی جنوب تاجیکستان، ایکسپیدیسیة کامپلیکسی گیالاگی و غیره جایی گرفته‌اند.

سال خوانش 1982/83 در مقیاس ریان 51 مکتب میانة تعلیم عمومی، 27 مکتبم هشتساله و 21 مکتب ابتدایی موجود بوده، در آنها زیاده از 30 هزار نفر خوانندگان تحصیل می‌کردند. ریان دارای 37 کتابخانه، 32 کلوب، خانة مدنیت و 26 دستگاه کینانمایشدیهی می‌باشد.

در 4 کسل‌خانة ریانی، 1 کسل‌خانة اچستکوی، 1 کسل‌خانة ریسپوبلیکوی (همگی 940 کت) ، 1 پالیکلینیکه، 11 داروخانه، 14 امبولتاریه، 42 پونکت فیلدشیری و طبّی 222 نفر دُختُران معلومات عالیدار، 716 نفر کارکنان طبّی دارای معلومات میانة مخصوص و 48 نفر فیلدشیر و اکُشیرکه‌ها کار می‌کنند (1983). در ریان سنتاریة بچگانة تنگه‌ای، یکچند خانه‌های استراحت (مشهورش یوراز) و یک قطار لگیرهای پیانیری موجودند.

ریان با شهر دوشنبه به واسطة راه اتومبیلگرد و راه آهن (21 کیلومتر) علاقه‌مند است. راههای اتومبیلگرد غرم و جرگتال، خاروغ، کولاب، نارک و یاوان از آرجانیکیدزی‌‌آباد می‌گذرند.

گه‌ایتة ریانی-«کامّونه» (تأسیسش 1933).