اپتیکه

آپتیکه (یونانی optike-علم در بارم ادراک باصری، از optos-نمایان) ، یک فصل فیزیکه را گویند، که در آن طبیعت افککیش آپتیکی (روشنایی) ، پخنایش آن در محیطهای گوناگون فیزیکی و حادثهایی، که هنگام تأثیر متقابل روشنایی و مادّه به عمل می‌آیند، آموخته می‌شوند.

‌افکنیشات آپ­تیکی یکی از نمودهای موجهای ایلیک­ترامگنیتی است، بنا بر این آپتیکه یک قسم تعلیمات عمومی در بارة میدان الکترومگنیتی می‌باشد. دیپزان آپتیکی درازیهای موج (x) خیلی وسیع بوده، از یک طرف با شعاعهای رینتگینی (x یکچند ا) و از طرف دیگر با دیپزان میک-راردیاموجها (x از یکچند تا دهها ملّییتر) محدود است. آپتیکه را اساساً به سه قسم: فیزیکی، گیامیتری و فیزی­الاگی جدا می‌کنند.

در آپتیکة فیزیکی مسئله‌هایی بررسی می‌شوند، که 66 حادثه‌های روشنایی و طبیعت آن علاقه‌مندند (نگرید دیفرکسیة روشنایی؛ انتیر-فیرینسیة روشنایی). مجموع حادثهای را، که در آنها طبیعت موجی روشنایی ظهور می‌یابند، آپتیکة فی­زیکی و آپتیکة موجی می‌آموزد. اساس آن را معادله‌های عمومی الکترودینمیکة کلاسیکی (معادله‌های مکسویلّ) تشکیل می‌دهند. در این حال خاصیتهای محیط با ثابته‌های متریالی مکراسکاپی تداخل دیالیکتری ا و تداخلیه مگنیت ر، که در معادله‌های مکس­ویلّ چون کاافّیسیینتها موجودند، افاده می‌یابند. این ثابته‌ها نشان‌دهندة شکست محیط را دقیق مویین می‌کنند: پ=ایتس.

موافیق پرنسیبهای آپتیکة موجی کلاسیک پرمیترهای محیط به انتینسیویّت روشنایی وابستگی ندارند، بنا بر آن اوّلها پراسیسّهای آپتیکی با معادله‌های دیفّی­رینسیلی توصیف کرده می‌شدند. امّا بعدتر معلوم شد، که در بسیار حالتها، مخصوصاً هنگام انتینسیویّت کلان سیلهای روشنایی، عقیدة مذکور نادرست بوده است. در این زمان حادثه و قانونیّتهای تماماً نو آشکار گردیدند، که آنقا را آپتیکة غیریختّی می‌آموزد.

اپتیکة موجی پهن‌شوی روشنایی را در محیطهای متریالی نغز توصیف کرده باشد پراسیسّهای اخراج و فروبورد روشنایی را به طور قناعت‌بخش شرح، داده نتوانست. تدقیق این گونه پراسیسّها (فاتاافّیکت، تبدلات فتوشیمیوی مالیکوله‌ها، قانونیّتهای سپیکترهان آپتیکی و غ .) و ملاحظه‌های عمومی تیرمادینمی­ک در بارة تأثیر متقابل میدان-الکترومگنیتی و مادّه به چنین خلاصه آوردند، که سیستمم المنتاری (اتم، مالیکوله) به می­دان الکترومگنیتی فقط با وایه‌‌های دیسکریتی (کونتهای) متناسب به بسامد شعاع‌افکن (v) انرژیه داده (یا خود، برعکس، از آن انرژیه گرفته) می‌تواند.

بینابر آن میدان الکترومگنیتی روشنایی را با سیل کونتهای روشنایی-فاتانهایی، که در وکئوم با سرعت روشنای      (س=2، 99 • 1010 سانتی‌متر/ثانیه) پهن می‌شوند، موافق گذاشتن لازم است. حادثهایی، که در آنها هنگام تأثیر متقابل روشانایی و مادّه خاصیتهای کونتی سیستمه‌های المنتاری به اهمیت کلان صاحبند، در آپتیکة ک و ا ا ت ی (با اصولهای مکانیکة کونتی و الکترودینمیکة کون-تی) آموخته می‌شوند، امّا حادثه‌های آپتیکیی را، ‘ک با تغییریابی حالتهای خصوصی سیستمه‌های کون­تی علاقه‌مند نیستند، از نقطة نظر تصوّرات موجی کلسّی­کی و فاتانی شرخ دادن ممکن است.

همة ساحه‌های آپتیکه اهمیت عملی دارند. مسئله‌های عاقلانه رو-شن کردن کوچه‌ها، بناها، جایهای کار در استحصالات و غیره را تکنیکة روشنایی در اساس آپتیکة گیا­میتری و فاتامیتریه حل می‌کند: در این زمان موفقیّتهای آپتیکة فیزیکی (مثلاً، برای بنیاد منبعهای لیومینیسّینتی روشنایی) و تکنولوژی آپتیکی (ساختن آیینه‌ها، فیلترهای روشنایی، اکرانها و غیره) همه‌جانبه استفاده می‌شوند.

هادیسه‌های آپتیکی و اصولهای در آپتیکه کارکردشده را با مقصدهای تحلیل و تفتیش در ساحه‌های گوناگون علم و تکنیکه فراوان استفاده می‌برند. مخصوصاً اصولهای تحلیل سپیکتر ژوئیهیومینیسّینتی، که به علاقه‌مندی ستروکتورة اتم و ما­لیکوله‌ها با کارکتر سپیکترهای اخراچ و فروبورد و سپیکترهای پراکنش کامبینسیانی روشنایی اساس یافته‌اند، اهمیت کلان دا­رند. از روی سپیکترها و تغییریا­بی آنخا با مرور وقت یا از تع­سیر عاملهای بیرونه به مادّه ترکیب مالیکولوی و اتمی، حالت اگریگتی، حرارت مادّه را مویین کردن، رفت پراسیسّهای فیزیکی و شیمیایی را در مادّه تدقیق کر­دن ممکن است.

یستیفادة لیزرها در سپیکتراسکاپیه باعث انکشاف پراوج رویة نو آن-سپیکتراسکاپیة لیزری گردید. تحلیل سپیکتری و لیومینیسّینتی را در ساحه‌های گوناگون فیزیکه، استرافیزیکه، ژئوفیزیکه و فیزیکة بهر، شیمی، بیولوگیه، طبّ، تکنیکه، اینچنین در یک قطار علمهای اومانیتاری-صنعت‌شناسی، کریمین­لیستیکه و غیره استفاده می‌برند. در بسیار ساحه‌های علم و تکنیکه باشد، آپتیکه رل اساسی می‌بازد.

اپتیکه یکی از فنهای قدیمترین بو­ده، در همة دوره‌های ترقّیات خود با احتیاجات عملی آدمان زیچ علاقه‌مند بود. راست‌خطّگی پهنایش روشنایی هنوز 5 هزار سال پیش از میلاد به مردم بیننّهرین (می‌ساپاتمیه) معلوم بود و در مصر قدیم در کارهای ساختمان استفاده می‌شد. ارسطو (عصر 4 تا میلاد) ، که به آپتیکی_ اتمسفری مشغول بود، پیدایشی  رنگین‌کمان را چون انعکاسی’ روشنایی از قطره‌های آب می‌دانست. در خود همین عصر افلاطون دو قانون موخیمترین آپتیکة گیامیتری:             راست‌خطّگی شعاعهای روشنایی و برابری کنجخای افتش و انعکاس روشنایی را تعریف داده است. ابوعلیبسری (965-1039) در“کتاب-ال-منازیر” (“ آپتیکه ”) نام نام اثرش ساخت چشم و انعکاس و شکست روشنایی را  در محیطهای گوناگون تدقیق کرده است. اوک­لید (عصر 3 تا میلاد) در اثرهای دایر به آپتیکه نوشتة خود پیدایش تصویرها را هنگام انعکاس روشنایی از آیینه معاینه کرده است.

ترقّیات منبعدة آپتیکه با اختراع تلسکوپ (گ. گلیلیی، 1609) و کشفیاتهای استرانامی، دیفرکسیه و انتیرفیرینسیة روشنایی (ف. گریملد، 1665) ، فشار روشنایی (پ. ن. لیبی­دیف، 1899) ، پیدایش نظریة الکترومگنیتی آن (ج. ک. مکس­ویلّ، سالهای 80 عصر 19) و غیره زیچ وابسته است. ل. اییلیر، م. و. لاماناساو، د. س. راجدیستوینسکیی، ا. نیوتان، x. گیویگینس، ا. گ. ستالیتاو، م. پلنک و دیگر با کارخای علمی خود در ترقّیات ساحه‌های علی‌حدة آپتیکه حصّة ‌مویین گذاشته‌اند.

در اختراع اصولهای نو تدقیقات در ساحة آپتیکه و تطبیق آنها خذمت عالمان ساویتی (س. ا. و­ویلاو گ. س. لندسبیرگ، ل. ا. مندیلыشگگیم، یو. ن. دینپسکج، ن. گ. ب­ساو، ر. و. خاخلاو، ا. م. پراخاراف و دیگرها) بغایت کلان است. ساخه‌های گوناگون آپتیکه و تطبیق عملی آن در تاجیکیستای نیز مورد تدقیقات علمی قرار گرفته است.

در انیویرسیتیت دولتی تاجیکستان به نام ولاديمير الیچ لنین دایر به بنیاد لیزرها، خاصیتهای شعاعهای لیزری و تطبیق آنخا در کارخای ساختمان (مثلاً، در ساختمان گاس-ا ناراک) ، تخلیل سپیکتری، گالاگر­فیه و استفادة آن، خاصیتهای آپتیکی مادّه‌ها در حالت و شرایطهای گوناگون و غیره یک قطار کارهای علمی ثمره‌بخش اجرا کرده شده‌اند. در لبارتاریه‌های آپتیکه و سپیکتراکالیه، آپتاکوستیکه و الکترونیکة کونتی انستیتوت فیزیکه و تکنیکة به نام س. و. امراو آکادمی فنهای ریسپوبلیکة ساویتی سوسیالیستی  تاجیکستان مسئله‌های مختلف تحلیل سپیکتری حل کرده می‌ش­وند.

دبیات: ل ا ن د س ب ا ر گ گ. س. ، آپتیکه، مسکو 1976؛ بارن م. ، آسناوы آپتیکی، پیریواد س انگلییسکاگا، 2 ازدنی، مسکو، 1973.