التین تپّه[ %splitter%]

آلتین تپّه، التыن-دیپی، خرابة باششگاه منسوب دورة اینیالیت و عصر برنجیست، که در ریان قهقة ولایت مری ریسپوبلیکة ساویتی سوسیالیستی ترکمنستان، در دامنکوه کاپیتداغ واقع است. آلتین تپّهرا بار اوّل سال 1929 کارمندان ایکسپیدیسیة خاوران تحت راهبری ا. ا. سیمیاناو، سال 1949 اعضایان آترید ایکسپیدیسیة کامپ­لیکسی آرشیالوگی جنوب ترکمنستان (ایکجت) تدقیق نموده‌اند.

مینبعد باستان‌شناسان ب. ا. کوفتین (1952) ، ا. ف. گنیلین، ا. ا. مروشینکا، د. د. دوردییف، ا. اتگرّییف، آ. ک. بیردییف (1959-62) آموزش باششگاه را ادامه‌ دادند. از سال 1965 اعضایان ایکجت و ایکسپیدی­سیة قراقومی شعبة لنینتردی انستیتوت اَرخیالوگیه (باستان‌شناسی) آکادمی فنهای ا.ج.ش.س. با راهبری و. م. مسّان به تدقیق منظّم باششگاه مشغول شدند. مساحتّ عمومی باششگاه 26 هکتار غفسی قَبَت مسکنش تا 30 متر.

هودود آلتین تپّهاز ابتدا تا آخرهای دورة، اینیالیت وسیع شده، در دورة برنجی بیتغییر مانده است. بناهای آلتین تپّهخانه‌های زیاد و عبادتگاه دارند. دورتر از آنها آرامگاههای مدوّر واقع گشته‌اند. از آلتینتیپّة اینیالیت سفالات مونکقش، هیکلچه‌های گلی، مصنوعات استخوانی و مسی، ظرفهای سفیدرنگ یافت شدند. سفالات و هیکلچه‌های دورة مترقّی اینیالیت با آرایش و ساخت، نمود و رنگ انگابندودة خود جالب دقّتند.

التینتیپّة عصر برنجی با یکچند خصوصیتهایش از دورة اینیالیت فرق دارد. در این دوره باششگاه به محله‌های مخصوص از قبیل ابا-دتگاههای با دیوار غفس احاطشو­ده، تیپله‌های مخصوص «کُلالان»، «مسگران»، «منار تپّه» و غیره تقسیم می‌شود. اینچنین درآمدگاه مخصوص ساخته شده است. برای این دو­ره نیز دفن گروهی معمول بوده،   جسدهای بچه‌دارا در کبرهای زیر دیوار می‌گورانیده‌اد. ظرفهای سفالی دستی تییارشده، مصوّره-های زیبا دارند. دیرتر جای ظرفهای سفالی دستی‌ساخت را ظروف چرخی گرفت.

ساختمان دورة برنجی تارفت مرکّب و مرغوبتر شده، در کج>

ای مدافعویی خپّگت خام نس-تیفاده شده است. هر کامپلیکس حولی علی‌حده داشته است. بناها در بالای تپّه‌های صنعی بنیاد شده، اطرافشان با انشائاتهای مدافعوی برجدار احاطه شده‌اند. باششگاه مورچال نیز داشته است.

یمارت را اساساً راست‌کنجه و بعضاً مدوّر ساخته‌اند. دیوار غفس قلعه را در نزد درآمدگاه مرکزی بنیاد نموده‌اند. از آلتینتیپّة دورة مترقّی عصر برنجی عبادتگاههایی یافت شدند، که دارای معبد و مقبره می‌باشند. معبد شکل منارة بسیارقبط اهرام را دارد. مقبره راست‌کنجه بوده، از 5 حجره عبارت است. حجره‌ها در طول دالان ساخته شده، به همدیگر گذرگاه دارند. موافق عادت این دوره باقیماندة جسد را از یک حجره به حجرة دیگر می‌گذرانیده‌اند.

ز کامپلیکس مدفة اشیای دینی و بسیار مواد دیگر، از جمله سر طلایی گرگ و برزه‌گاو یافت شده است. در نتیجة دفریات باششگاه مصنوعات گلی، مسی، استخوانی، سنگی، خیکلچه‌های گلی، موخرها، خمدان یافت شو­دند. کشف و تدقیق آلتین تپّهدر حل-ل بسیار مسئله‌های باستان‌شناسی قدیم خلقخای آسیای میانه کمک می‌رساند.

دبیات: م ا آ س آ و و. م. ، رسکاپک پاگ­ریبلناگا کامپلیکسه ایپاخ برانزы التыن-دیپی، سه، 1974، ش 4؛ مسیماو ا. س،   کیرمیچیسکایی پرایزوادستوا ایپاخ برانزы و یوجنایی ترکمینی. اشخبد، 1976؛ کیلتکینه ت. پ. ، کرنیالاگی­چیسکیی متریال ایز التыن-دیپی (1972). در مجموعة:       کرکومسکی دریوناست،

1977، وыپوسک 6؛ کرچا ل. ب. ، التыن-دی­پی و اپاخ و رنّیی برانزы، ازو. آکادمی نوک ترکمینسکایی سّر ، سان، 1979، مسکو 4؛ مسّان و. م. ، التыن-دیپی (ترودы یوجنا-ترکمینسکایی آرشیالوگیچیسکایی کامپلیکسنایی ایکسپیدیتسی، ‘تام 18) ، لنینگراد، 1981.