الیه

عالیه (مؤنث (ل)-ب­لند، پرحشمت، باشکوه) ، مرتبة بلند شاه‌مات‌بازان عصر میانة ماوراءالنهر، خراسان، ایران و بعضی مملکتهای عرب؛ استاد بزرگ ‌بازی شطرنج، که با مفهوم گراسّمییستیر امروزه تق-ریبن هم‌معناست. اصطلاح «عالیه» در آسیای میانه بعد استیلای عرب پیدا شده، عصرهای 8-9 معمول گشت و جای اصطلاح پیشترة استاد بیهبازراگرفت.

شایر ابدولهافیز شطرنجی در عصر 8، جابر کوفی، ابوجعفر انصاری، نعیم خادم، زیرابی’ کتان خوارزمی، عدلی، رازق منجّم در عصر 9، ابوبکر محمّد ابن سهی-اس-سولی، ماوردی در عصر 10 از اوّ­لین و مشهورترین عالیه‌ها بودند، که از خود آثاری چند به میراث گ و-زاشته‌اند. خصوصاً سولی شهرت تمام داشت و حالا هم بعضاً در حق شاه‌مات‌بازی خوب می‌گویند، که «او مثل سولی می‌بازد».

الیه‌ها از جهت مهارت سه طبقه بودند. ت ا ب ا ق ا ا 1-م طرح نمی‌سیتاند، بل­ک خودش طرح می‌داد (طرح دادن پیشداد است، یعنی پیش از شروع ‌بازی یک-دو پیاده یا سوار را به خریف دادن، بی یک یا دو سوار ‌بازی کردن؛ طرح دادن و ستاندة قاعده‌های مویین داشت، که خوشبختانه. تا زمان ما رسیده‌اند). طبقة 2-یوم نیم پیاده طرح و خوقوق پیش بازیدن را می‌گرفت و می‌بایست از 10 ‌بازی سیتایش را ببرد 8 قائم کند. ای طبقة عالیه‌ها تقریباً به درجة استاد اسپورت حاضره برابر است. ت ا ب ا ق ا ا 3-یو م دو پیاده یا یک فیل طرح می‌ستاند (آن وقت فیل به دو پیاده برابر بود) و از 10 ‌بازی می‌بایست یکی را ببرد و یا قائم کند.

ین طبقة oلیه‌ها به شاه‌مات‌باز رزرید 1-ام حاضره برابر است. عالیه‌ها در مسابقه‌های هرساله این نام را می‌گرفتند. قدیمترین مسابقة شاه‌مات‌بازی، که در بارة آن بعضی معلوماتها تا زمان ما رسیده است، مسابقة سال 819 بین جابر، زیراب و ابولخرفیز در خراسان می‌باشد.