اکروگ اوطانامی نینیسهای یمل

آکروگ اوطانامی نینیسهای یمل، در هیت ولایت تیومی­ن رسفسر. 10 دسامبر 1930 تشکیل شده است. در اقصای شمال، در همواری سیبری غربی واقع گردیده است؛ 50% تیرّیتاریة آن در پس دایرة قطب شمالی جایی دارد. آن را بهر کره احاطه کرده است. جزیره‌های بیلыی، عالینیی، شاکلسکیی و غیره به آن داخلند. مساحت 750، 3 هزار کیلومتر2. اهالی‌اش 158 هزار نفر (1979). به 7 ریان مأموری تقسیم شده، 3 شهر و 2 پاسیالکة تیپ شهر دارد. مرکزش شهر سلیخرد.

            طبیعت. تیرّیتاریة آکروگ 2 نیم‌جزیرة کلان: یمل و گыدنسک را دربر می‌گیرد، که آنها را خلیجکهای آب و تزاوسکیی از همدیگر جدا کرده‌اند. در غرب خلیجک بیدرسک، در شمال خلیجکهای گыدنسکیی و یونسک واقع‌اند. سطحش پست هموار (بلندی میانه 100 متر) است. در غرب قطعة باریک نشیبی شرقی اورال قطبی تول کشیده است.

یقلی­مش کانتینینتی. زمستانش قهرتون درازمدّت است، زود-زود طوفان میخیزد. حرارت میانة ژانویه از-24، 5° سیلسیه (جزیرة بیلыی) تا-25، 7°سیلسیه (ناوыی پارت). تابستانش کوتاه و صلقین و نسبتاً خنک؛ حرارت میانة ژوئیه 3، 6-40، 2° سیلسیه. در قسم جنوب آکروگ بیشتر کانتینینتیست؛ حرارت میانة ژوئیه 14، 4-15، 3° سیلسیه. بارشات سالانه 220-420 میلیمیتر.

دورة نشو از 44 شباروز در شمال، تا 120 شباروز در جنوب، در قسم زیاد تیرّیتاریه یخبندی دائمی دیده می‌شود. دریاهای کلانش-آب، تز، پُر، ن­دыم، می‌سّایخه و غیره به حوزة بجر کره منسوبند. کول بسیار دارد؛ کلانترین آنها-یرّاتا، نییتا و یمبوتا. خاک قسم شمال آکروگ تندروی و گلیی باتلاقی، قسم جنوب گلیی و خاکستری، خاکستری و باتلاقیست.

خاک ساحل دریاهای کلان الّیوویلی و گلدار است. 3/5  قیسم تیرّیتاریة آکروگ را تندره و بیشتوندره فرا گرفته است. در قسم جنوب آکروگ بیشة درختان سوزن‌برگ، کاج، جلغوزه می‌روید. در تندره گوزن شمالی ،. زرگوش، قاقم، در قسم جنوبی سمور، سنجاب، سنجاب سیبیری و از پرّنده‌ها کب­یک سفید و تندروی، چلمورغ و غیره وامیخورند. دریا و کولها از ماهی بایند، خلیجکهای آب و تزاوسکیی بیلوخه، نیرپه دارند.

            اهالی. در آکروگ روسها، نینیسها، خنتیها، کامیها، سیلکوپها و دیگر زندگی می‌کنند. زیچی میانة اهالی در 1 کیلومتر2 0، 2 کس. اهالی اساساً در ساحل دریای آب و دیگ. دریاهای کلان، در قسم جنوب خلیجک آب جایگیر شده است. شهرها: سلی­خرد، ندыم، لبыتننگ.

            معلومات تاریخی. انسان در این تیرّیتاریه در دورة نیالیت مسکن شو­ده بود. در دورة برنجی شکارچیان و ماهیگیران در ساحلهای دریاهای آب و تز در زمینکنها استقامت کرده با قبیله‌هایی، که به مدنیّت اندرانی منسوب بودند و در بیشه‌دشت و دهتهای جنوب زندگی می‌کردند، از جهت ایتنیکی به هم خیلی نزدیک بودند. اهالی تهجایی در نیمة دوّم هزارة 1 تا میلاد حیات مقیمی به cap برده با شکار، ماهیگیری و شکار هیوانهای بحری مشغول بو­دند.

نینیسها در هزارة 2 میلاد در منطقة تندره گه-وزنپروری را رواج دادند. مناسبتهای جماعه ابتدایی حکمران بود. صناعتچیان و سوداگران (ناوگارادیها) روس در عصر 11 به این سرزمنّ cap ده-راوردند. در آخر عصر 16 آن به روسیه همراد کرده شد. سال 1595 در ریزشگاه دریای آب دیهه آبدارسک (شهر سلیخرد حاضره) و سال 1601 شهر منگزیّه ساخته شد.

در عصر 19 به طور عامّوی به حوزة آب کوچیدن کامی و زیرینهای پس اورال cap شد. عصرهای 18-19 در بین اهالی نزد آب پا­یان مناسبتهای فئودالی، بعدتر مالی و پولی کاپیتالیستی پیدا شد. عملدارانّ روسیه پادشاهی به گردن نینیسها، خنتیها، سیلکوپها ‌انداز زیاد بار کردند، صناعتچیان روس و سوداگران کامی و زیرینها را بی‌رحمانه استثمار می‌کردند.

هال بی‌سواد بود، از گرسنگی و بیماری می‌مُرد. سالهای 1820-40 تحت راهبری ووله پییتّامین شوریش کلان کمبغلان خنتی و نینیسها برخاست. روالوتسیة کبیر سوسیالیستی اکتبر مردم شمال آب را از ظلم ملّی و استثمار آزاد نمود. آوریل 1918 در آبدارسک حاکمیت ساویتی برپا کرده شد، امّا در تیرّیتاریة ولایت تا آخر سال 1921 جنگ گرجدنی می‌رفت.

ارگنهای حاکمیت در محلها-ساویتها بو­دند، که در کار عاید روسها، نی­نیسها، خنتیها و کامیها اشتراک می‌کردند. تیرّیتاریة حاضرة آکروگ تا سال 1930 اوّل در هیت ایزدهای بیریازاوسکیی و سورگوت گوب. تیومین، بعد در هیت pیان آبدارسک آک­روگ تابال ولایت اورال داخل بود. آکروگ سال 1944 به ولایت تیومین همراه کرده شد.

ز ابتدای سال 1930 تo 1940 خواجگیهای گوزپّروری و شکارچیان و ماهیداران کالّیکتیوانیده شدند. در همین دوره پاسیالکه‌های ‌‌آباد ساخته شدند. اهالی کوچمنچی به حیات مقیمی می‌گذشت، شبکة مکتبهای معلومات عمومی، مؤسسه‌های مدنی و طبابتی وسعت یافت، انتیلّیگینسیة ملّی به وجود آمد. خلق روس در ساختمان سوسیالیزم به خلق محلی یاری کلان رساند. محنتکشان آکروگ سالهای جنگ بزرگ وطنی در فرانتها دلیرانه می‌جنگیدند و در عقبگاه می‌ه­نت می‌کردند. آکروگ با آردین بیرق سرخ محنت (1971) و آردین دوستی خلقها (1972) مکافاتانیده شد. _

            خواجگی. صناعت گاز و ماهی در اقتصادیات. آکروگ جای اساسی را می‌گیرد.

گوزنپروری، شکار هیوانات موییندار و ماهیداری ساحه‌های عنعنوی خواجگیند. استحصال محصولات صناعتی در سالهای 1941-77 101 مراتبه افزود. سال 1960 در تیرّیتارییی  آکروگ ذخیرة کلان گاز کشف کرده شد.

گز از کانهای می‌دویجی، عورینگایی، کُمسومولسکی شمالی و وыگنپورسکایی استخراج می‌شود. 2 کامبینت و 5 زواد ماهی (سلیخرد، تزاوسکیی، ناوыی پارت) دارد. صناعت جنگل و چوبگر ترقّی کرده است. صناعت مصالح بناکاری تشکیل گردید. سال 1978 0. 13 ساوخاز، 3، 3 هزار گاو، 2، 0 هزار خوک، 0، 3 هزار گوسفند. 357 هزار گوزن داشت؛ آن یکی از کلانترین ریانهای گوزنپروه-ری مملکت می‌باشد.

اکروگ به مقدار زیاد مویینه تییار می‌کند. در فیرمه‌های پرورش هیوانات موییندار روباه نقره‌فام سیاهچه‌تاب، روباه کبود شمالی و شغاره می‌پرورند. روباه شمالی، سمور، سنجاب، قاقم اهمیت کلان خواجگی دارند. در سلیخرد ستنسیة تجربوی خواجگی قشلاق کار می‌کند، که گرمخانه و نهالخانه دارد. دریاهای آب، ندыم، تز، پُر کشتی‌گردند.

راه بهری شمال اهمیت کلان دارد. برای کشف کانهای نو گاز و کشانیدن چوب راه آهن سورگوت-عورینگایی ساخته شد. سلیخرد به واسطة راههای خوایی با یکچند شهرهای ا.ج.ش.س. پیوست شده است. نقلیات تروباپراوا­ده اهمیت کلان دارد. 4 خط گزاپراواد ندыم-پونگه عمل می‌کند. گزاپراواد می‌سّایخه-ناریلسک (نوبت 3-یوم) عورینگایی-سورگوت-چیلیبینسک ساخته شد.

ساختمان مدنی. سال 1914 آکروگ همگی 3 مکتب ابتدایی داشت. سال تحصیل 1978/79 در 60 مکتب معلومات عمومی 27، 3 هزار نفر، در مکتبهای میانة مخصوص 1، 1 هزار نفر طلبه تحصیل می‌کرد. سال 1979 آکروگ 454 دُختُر، 1647 کارکنان میانة طبّی و در بیمارخانه‌ها 1945 کت داشت. سال 1978 در مؤسسه‌های تامکتبی 4، 5 هزار نفر کودک تربیه گرفت. سال 1978 3 کتابخانة عامّوی، موزی کشورشناسی (سلی­خرد) ، 95 کلوب، 107 دستگاه فیلمنشاندیهی عمل می‌کرد.

گزیته‌های آکروگی:   «نرعینه نگارم» («شمال سرخ»، از سال 1953، به زبان نینیسی) و «کرسنыی سی­ویر» (از سال 1931) به زبان روسی نشر می‌شوند. اهالی برنامة یکم تلویزیون مرکزی را به واسطة سیستم «آربیته-3» تماشا می‌کند، اینچنین برنامة یکم رادیو» عمومی‌اتّفاقی و محلی را می‌شونوند.