اکروگ اوطانامی نینیسها

آکروگ اوطانامی نینیسها، در هیت ولایت ارخنگیلسک رسفسر. 15 ژوئیة 1929 تشکیل شده است. در انتهای شمال شرق همواری اوراپة شرقی واقع است. آن را بحرهای سفید، برینس، پیچاره، کره احاطه کرده‌اند. مساحت 176، 7  هزار کیلومتر2. اهالی‌اش 47 هزار نفر (1979). اساساً نینیسها، روسها، اینچنین کامیها، اکراینها و دیگر خلقها زندگی می‌کنند. زیچی میانة اهالی در 1 کیلومتر2 0، 2 کس. 1 شهر، 1 پاسیالکة تیپ شهر دارد. مرکزش شهر نرین-مر. با آردین دوستی خلقها مکافاتانیده شده است (1972).

            طبیعت. سطحش هموار. قطارکوههای قدیمی و ویرانشدة کنین ک­مین، شاخه‌های شمال قطارکوه تیمن، په‌ای-خایی (بلندی‌اش 300-400 متر) موجودند. قسم غربی تندره‌های کنین و ملازیمیل هموار و باتلاق‌زار است. اقلیمش قهرتون، حرارت، میانة ژانویه از-12 تا-22° سیلسیه ،. ژوئیه از 6 تا 13° سیلسیه. بارشات سالانه 280-420 میلیمیتر. در بسیار جایها یخبندی بسیارساله دیده می‌شود.

دورة نشو رستنی 72-110 شباروز. دریاچه و کولهای خرد زیادی دارد. دریای پیچاره از تیرّیتاریة آکروگ اوطانامی نینیسها می‌گذرد، که پایان‌آبش کشتی‌گرد است. خاکش اساساً تندرگی-گلیی بوده، در جنوب و غرب قطعه‌های هاک کلیی-خاکستری وامیخورند. بیشتر از 3/4 قسم مساحتش تندره است.

بیشتر علف و اشنزارها  در ساحل دریاها بیدزار زیچ، در جنوب و جنوب غربی آکروگ بیشه، در دریاباد پیچاره و ساحل بحرها مرغزارها موجودند. قسم زیاد تیرّیتاریة  اکروگ اوطانامی نینیسها  در فصلهای گوناگون  همچون چراگاه استفاده می‌شود.  الم هیواناتش بایی. هیوانات شکاری: روباه، روباه شمالی، از پرّنده‌ها کبک سفید، غاز، مرغابی و غیره. در دریا و بحرها ماهی بسیار است.

معلومات تاریخی. سالنامة نیستار یکی از اوّلین سرچشمه‌هایی است، که در بارة نینیسها معلومات می‌دهد   (آخری  عصر 11). تیرّیتارییی، که نینیسها زندگی می‌کردند، از آخر عصر 16-تا ابتدای عصر 17 در اطاعت دولت مسکو بود. اهالی محلی بادیه‌نشین بوده، با گوزن‌پروری، ماهیداری و شکار شغل داشت.

جبر و ظلم عملدارایی پادشاهی، مجبوراً جاری کردن دین نصرانی نینیسها را بارها به شوریش خیزانده بود   (شوریشهای خلقی 1719، 1731، 1749؛ کلانترین شورش تحت راهبری نینیس وولی نینیگ در سالهای 1825-40). پس از غلبة روالوتسیة کبیر سوسیالیستی  اکتیبر نینیسها از ورطة هلاکت آزاد شدند، در حیات اقتصادی و مدنّ آنها تغییرات کلّی به وجود آمد.

میهنتکشان نینیس در زمان جنگ گرجدنی سالهای 1918-20 شمال ساویتی را از گوردییچیان سفید و انتیروینتها مدافعه‌ کردند. در تیرّیتاریة آکروگ اوطانامی نینیسها  تابستان 1921 حاکمیت ساویتی پرّه برقرار شد. با قرار پریزیدیوم کیم-ا عمومیراسّیه ژوئیة 1929 آکروگ ملّی نینیسها تشکیل کرده شد (از سال 1977 آکروگ اوطانامی نینیسها .)    خلق روس و دیگر خلقهای ا.ج.ش.س. ترقّی دادن خواجگی خلق و تییار نمودن کدرهای ملّی به نینیسها یاری کلان رساندند. اوّلین یچییکة وکپ (ب) سال 1930 تشکیل شد. نمایندگان خلق نینیس در جنگ بزرگ وطنی بر ضد فاشیستان استیلاگر اشتراک کردند.

            خواجگی. ساحهای  اساسی خواجگی خلق گوزن‌پروری، ماهیگیری، شکار و سید خیوانات بحری. آکروگ اوطانامی نینیسها یکی از ناحیه‌های اساسی گوزن‌پروری ا.ج.ش.س. می‌باشد. در پایان‌آب  پیچاره و ریانهای نزدیبهری-غرب آکروگ اوطانامی نینیسها  8 کالخوز ماهیگیری تشکیل کرده شده است.

با کشتیهای پراقتدار خود این خواجگیها حتّی از اقیانوس اتلنتیک ماهی می‌گیرند. آکروگ اوطانامی نینیسها  تقریباً 1/4 قسم مویینة ولایت ارخنگیلسک را تییار می‌نماید (اساساً روباه شمالی). در 4 فیرمة خیوانات موییندار روباه کبودچه‌تاب شمالی، روباه نقره‌فام سیاه‌چشم، سمور آبی می‌­پرورند.

چارواداری هم وسعت می‌یابد. سال 1978 8، 1 هزار گاو، 0، 5 هزار خوک، 2، 0 هزار بز و گوسفند، 178 هزار گوزن شمالی داشت. زراعتکاری ترقّی کرده است. بیشتر کرتاشکه می‌کارند. صناعت خوراکواری ویز وسعت یافته است (کامبینتهای ماهی، گوشت و زوادهای روغن). زواد چو­ب و تخته کار می‌کند. کانهای گاز و نیفت مودودند. بندرها: نر­ین-مر. عمدیرم. نرین-مر با یک قطار شهرهای ا.ج.ش.س. و ریانهای خود آکروگ اوطانامی نینیسها  با راه هوایی علاقه دارد.

                ساختمان مدنی. در سالهای حاکمیت ساویتی نینیسها الفبای خود را ترتیب دادند. سال خوانش 1978-79 در مکتبهای معلومات عمومی، 8، 5 هزار طلبه، در مکتبهای میانة مخصوص 0، 6 هزار طلبه می‌خواند. در آکروگ اوطانامی نینیسها  37 کتابخانة عامّوی، موزی کشورشناسی، خانة ایجادیات خلق، مکتب موسیقی، تئاتر نمایش‌دهی، خانة پیانیران کار می‌کردند.

در نرین-مر ستنسیة تجربوی انستیتوت تدقیقات علمی خواجگی قشلاق شمال اقصا موجود است. سال 1979 در آکروگ 102 دُختُر، 502 کارکنان میانة طبّی و در بیمارخانه‌ها 540 کت بود. برنامه‌های رادیو به زبان روسی، نینیسی شنوانیده می‌شوند. اهالی به واسطة ستنسیة «آر­بیته» برنامه‌های تلویزیون مرکزی را تماشا می‌کند. گزیتة آکروگی «نرینت-وыندیر» («توید­رچی سرخ»، از سال 1929 به زبان رو­سی) نشر می‌شود.

            ادبیات. نینیسها تا روالوتسیة کبیر سوسیالیستی اکتبر خط نداشتند. شکلهای گوناگون ادبیات دهانکی وجود داشت. رسّام و گوینده تыکا وыلکه (ا. ک وыلکه 1883-1960) شهرت کلان داشت. افسانه و داستانهای او سالهای 1936 و 1965 نشر شدند. عنعنة او را زبان‌شناس و فلکلورشناس نینیتس ا. پ. پыریرکا (1905-41) دوام داد. او مجموعة «افسانه‌های نینیسی» (1935) ، «افسانه‌های تو» (1936) ، «پسر کمپیر» (1939) و پاوست «پسر خردی وادا» را (1940، 1960) نشر کرد.

در پیشرفت ادبیات خطّی نینیسها عالمان روس گ. ن. پراکافیف، گ. د. ویرباو، ا. ا. سویلیف خذمت کلان کردند. در سالهای پس از جنگ شاعران ا. ا. پیچکاو (تولد 1934) ، مجموعة «پیرهة گوزنها»، (1969) ، و. ن. لیدکاو (تولد 1933) ، مجموعة «یخستان» (1972) و غیره چاپ کردند. بسیار اثرهای نویسندگان خلقهای ا.ج.ش.س. به زبان نینیسی و اثرهای ادیبان نینیس به زبان روسی ترجمه شده‌اند.