ناسیه xتلانی

ناصح xتلانی عبدالرحمان‌خواجه ‌یبن میرزاپادشاه (تولدش 1767-1768، ختلان-سال وفاتش نامع­لم) ، شاعر تاجیک. اییام کودکی و تحصیل ابتدایی را در زادگاهش گذرانیده است. بعداً برای اقامة تحصیل به بخارا رفت. پس از ختم تحصیل در بخارا ساکن شد.

به شهرهای ماوراءالنهر، از جمله تاشکند و خجند سفر کرده است. از ناصح xتلانی دیوان گزلیات (2600بیت) ، دو مثنوی اخلاقی-«مجلسفروز» (4124 بیت) ، «هیرتنگیز» (3968 بیت) میراث مانده است. دیوان ناصح xتلانی غمنامة زمان شاعر است. در اشعار شاعر روزگار پرعذاب مردم عادّی با طرزهای گوناگون بدیعی، موافق ایود و دید ایستی-تیکی تبدة پایاپ دمعیت افاده یافته است. در سروده‌های ناصح xتلانی شکایت و اعتراض و فریادهای جانکاه قهریمان لیریک جالب است:

گرچ بد بود پیش از این اییام،

بدترین زمان زمانة من.

خیسرو شهر درد و رنج و غمم،

کف افسوس شادیانة من.

مسنویهای ناصح xتلانی از جهت کامپا­زیتسیه، بند و بست بدیعی و غایه به «مخه‌ان-ال-اسرار» نظامی گنجوی مانندند. ناصح xتلانی در باب و فصلهای مثنویهایش توسط حکایات پندوخلاقی ظلم و جهالت حکمرانان زمان، روحانیان عوامفیریب را سخت محکوم کرده، در مقابل آنها خصلتهای نیک و پسندیدة شاهان عادل، وزیران باتدبیر را ستایش می‌نماید. طرز افاده، اسلوب بدیعی، زبان اثرهای ناصح xتلانی خیلی ساده و به تفکر بدیعی عامّة خلق موافق است. نسخة دستنویس دیوان ناصح xتلانی در کتابخانة انستیتوت شرح‌شناسی اف رسّ ازبکستان، مثنویهایش در ذخیرة دستیویسهای اف رسّ تاجیکستان محفوظند.

د .: کریماو و. ، ادبیات تاجیک در نیمة دوّم عصر 18 و اوّل عصر 19، د. ، 1974.