ناهیة تورسون‌زاده

تورسون‌زاده، ریان مأموری تابع ریاپوبلیکه. سنة تأسیسش 19 ژانویه 1935 (تا 6 دسامبر 1979 ریگر نام داشت). مساحتش 1175، 4 کم2. اهالی‌اش 24 هزار نفر (1985) ، تاجیکان،-ازبکها، روسها، تاتارها و غیره. ریان 9 ساویت قشلاق (کرال، نوآباد، پخت‌‌آباد، رباط، سه‌شنبه‌، چپه‌یف، یکم مه‌ای، غرو، قراتاغ) دارد. مرکز ریان-شهر تورسون‌زاده.

ریان تورسون‌زاده در وادی حصار، بین قطارکوههای مچیتلی (از شمال) و باباتاغ (از جنوب) واقع گشته است. ریلیف قسم مرکزی ریان از وادی وسیع هموار، قسمهای جنوبی و شمالی‌اش از ادیرها و کوهها عبارت است. بلندیهای مطلق در وادی 600-800 م، در قسم جنوبی تا 1500 م، شمالی تا 3000 م و از این زیادتر. قد-قد وادی دریاهای شیرکینت و قراتاغ واحه‌های نه چندان کلان غلّه‌کاری واقع گشته‌اند. ادیرها همچون زمینهای للمی و چراگاه استفاده می‌شوند. ثروتهای زیرزمینی‌اش: انگشت بور، فسفریت، آهک‌سنگ، گل، ریگ و شغل و غیره. اقلیم ریان کانتینینتیست. حرارت میانة ژانویه 2°س، ژوئیه 27، 6°س. بارشات سالانه در وادی 400-500 مّ، در کوهها تا 700-900 مّ. دریاهایش: شیرکینت و قراتاغ. خاک وادی و دامنکوهها خاکستررنگ، کوهها-دارچینی و دشتی و بیشه‌دشت کوهیست. نباتات وادی و ادیرها بیابانی و نیمبییابانیست. در دره و کوهها (قطارکوه مچیتلی) بتّه‌زارها و بیشه‌های سیرک ارچه و زرنگ، درختان چنار، تور، شومتال، بید، مرود، بادام، دولانه، سیب، آلوچه، تاک خودرویی و غیره وامیخورند. عالم هیوانات تورسون‌زاده خرس، گرگ، گراز، روباه، قشقلداق، سرور، جیره، مار، سنگ‌پشت، خارپشت، کلته‌کلاس و پرّنده‌های گوناگون.
ساس اقتصادیات ریان خواجگی قشلاق است. پخته‌کاری، باغ و تاکداری، سبزه‌وات‌کاری، انجیبرپروری و چاروادار ترقّی کرده است. ریان سال 1985 6 کالخوز پخته‌کار، 1 ساوخاز سبزه‌وات‌کار، 1 ساوخاز انجیبرپروری، 1 ساوخاز باغ و تاکداری، اینچنین کامپلیکس بینیکالخازی چاروای پرواری و فابریکة بینیخاجگی پرّندپروری داشت.
سال 1985 کالخوز و ساوخازها و دیگر هاجگیهای دولتی ریان در اختیار خود 22957 گه کشتزار، از آن جمله 14040 گه زمین آبی داشتند. مقدار عمومی زمینهای کشتشده 22696 گه، از همین حساب زمین کشت غلّه‌دانه-7048 گه، زراعت تکنیکی-9802 گه، از جمله پَخته‌زار-9136 گه، زمین انجیبر-629 گه؛ کرتاشکه-128 گه، سبزه‌وات-1578 گه، زراعت پالیزی-384 گه، خوراک چاروا-3756 گه، باغات-389 گه، تاکزار-299 گه. زمینها از دریاهای قراتاغ، شیرکینت و کانال چیرتک آبیاری می‌شوند. سرشمار چاروا در کالخوز و ساوخازها و خواجگیهای بینیکالخازی ریان (1985) ، به حساب سر): گاو-17352، از آن جمله ماده‌گاو-4497، گوسفند و بز-72213، خوک-3009، اسپ-1003؛ شفرنده-22550.
موهیمترین کارخانه‌های صناعتی ریان: زوادهای پَخته‌تازه‌کنی، روغن ایفیر، الیومینیی، چینیواری، اسبابهای بناکار، زواد نان، اوستاخانة تعمیر ماشینهای خواجگی قشلاق، مطبعه، ست. خذمت تکنیکی، کامبینت خذمت میشی.
سال خوانش 1985/86 در ریان تورسون‌زاده 37 مکتب میانه، 26 مکتیب 8-ساله، 44 مکتب ابتدایی، 2 آموزیشگاه کسبهای تیخلیکی موجود بود. 47 کتابخالة عامّوی، 34 مؤسسة کلوبی، 18 باغچه و یسلی بچگان داشت. در 2 کسل‌خانة ریانی (565 کت) ، 2 بیمارخانة قیتوی (100 کت) ، 1 تولدخاله (120 کت) ، 5 کنسولتتسیة زنانه، 2 دیسپنسر، 6 پالیکلینیکه و امبولتاریه، 47 پونکت طبّی 204 نفر دُختُران صاحب‌اختصاص و 697 نفر کارکنان دارای معلومات میاوة طبّی کار می‌کنند (1985). از حدود ریان راه آهن دوشنبه-تاشکینت می‌گذرد. به واسطة راه اتومبیلی با دیگر شهر و ریانهای ریسپوبلیکه علاقه‌مند است. گزیتة ریان «لنین یولی» («راه لنین») از فوریه 1935 نشر می‌شود.
3. عبدالرّحیماو، ر. شریف‌اف.