نیزامی عروضی سمرقندی

نظامی عروضی سمرقندی احمد ابن عمر ابن علی‌ (سال تولد و وفاتش نا­معلم) ، شاعر و نثرنویس فارس-تاجیک. تقریباً سالهای 90 عصر 11 در س­مرقند به دنیا آمده، تا نیمة دوّم عصر 12 در شهرهای گوناگون ماوراءالنهر و خراسان، بیشتر در قسمت شمال و غربی افغانستان (بامیان، فیروزکوه) زیسته است. در بارة نظامی عروضی ثمرقکندی چندی از تزکی­ره‌ها و مأخذهای ادبی معلومات می‌دهند.

تفسیلات پرّه‌تر ترجمة حال نظامی عروضی سمرقندی در اثر خودش-«چهار مقاله» درج گردیده است. اییام جوانی و تحصیل او در سمرقند گذشته است. هنگام سفر در شهر بلخ به صحبت عمر خییام رسیده است. بعد از این واخوری خییام را استاد خود می‌حسابید. سال 1136 قبر خییام را زیارت کرده تفصیلات واخوری و صحبتش را با خییام در «چهار مقاله» با هیجان زیادی حکایت کرده است. تقریباً سالهای 1116/17 نظامی عروضی سمرقندی به خدمت دربار سلطان سنجر به هوالی توس رفته، قصیده‌ای به امیرالشعرا معزّی پیشکش کرده، از ناسازگاری روزگارش به معزّی شکایت می‌برد. نظامی عروضی سمرقندی 45 سال عمر خود را در خدمت دربار غوریان گذرانیده است. هنگام در بامیان در خدمت فخ-ر‌الدّین مسعود بودنش «چهار مقاله» را تألیف نموده، به پیس­ر حاکم مذکور ابوالحسنعلی‌ می‌بخشد.

نیزامی عروضی سمرقندی مرد دانشمند، صاحبزوک و دوستدار اهل علم و ادب بود. در «چهار مقاله» تصدیق می‌کند، که از هر نوع دانش، یعنی دبیری، شاعری، طبیبی و علم نجوم بهره‌ور است. آثار منظوم نظامی عروضی سمرقندی اساساً توسط «چهار مقاله» تا زمان ما رسی­ده است. از هنر شاعری نظامی عروضی سمرقندی یکی از حکایتهای «چهار مقاله» شهادت می‌دهد. در یکی از مجلسهای دربار قطب‌الدّین نام حاکمی از اولاد غوریان نظامی عروضی سمرقندی در حضور امیر عمید صفی‌الدّین نام شخصی بداهتاً شعری گفته مقام خود را در بین دو شاعر دیگر، که «نظامی» تخلّص داشته‌اند، بیان می‌دارد. نظامی عروضی سمرقندی در تاریخ علم و مدنیّت ما از جملة شخصان پیشقدمیست، که به خدمتهای ادبی و علمی رودکی، خییام، ابن سینا برین نابغه‌ها بهای بلند داده است.

د .: نیگ. «چهار مقاله»