نیاتیکتانیکه

نیاتیکتانیکه (از نیا… و تیکتانیکه) ، تیکتانیکة نوترین، فصل گیاتیکتانیکه، که پراسیسّهای گوناگون تیکتانیکی اساساً در دوره‌های نیاگین و چارمین (25-30 میلیون سال آخر) روییداده را می‌آموزد. این پراتسیسّها باعث خیلی تغییر یافتن ساخت قشر زمین، به وجود آمدن شکلهای ستروکتوری نو و به خود طرح تازه گرفتن-ستروکتوره‌های قدیمی گردیده‌اند. تشکّل ریلیفه حاضرة سطح زمین نتیجة خرکتهای تیکتانیکی دوره‌های نیاگین و چارمین می‌باشد.

سال 1937 س. س. شولس ریلیفه تیانشان را تحلیل کرده، بار اوّل اصطلاح «تیکتانیکة نوترین» را کار فرمود. او از این مفخم آن حرکتهای تیکتانیکیی را می‌فهمید، که در نتیتسة آن حرکتها ریلی­ف حاضرة تیانشان به وچود آمده است. سال 1948 و. ا. آبروچیف جاری نمودن فصل نو گیالوژی-نیاتیکتانیکه را پیشنهاد کرد. وه‌ای حرکتهای نوترین را از سیکل تیکتاگینیز الپی چودا می‌کرد. عقیده‌های او را منبعد ن. ا. نیکاله‌یف تقویت داد.

پراسیسّهای تیکتانیکی نوترین با اصولهای گوناگون: گیالاگی و گیامارفالاگی (تحلیل خصوصیتهای ریلیف و ساخت گیالاگی) ، ژئوفیزیکی (آموختن زمین‌جنبی، ساخت قعر زمین و غیره) ، تاریخ و آرشیالوگی (استفاده بردن معلوماتهای تاریخ عاید به تغییریابی شرایطهای طبیعی) ، بیاگیاگرفی (از سبب تغییرات شرایط محیط دگرگون‌شوی هیوانات و نباتات) و غیره آموخته می‌شوند. سالهای آخر در نیاتیکتانیکه معلومات صورتگیریهای کیاهانی وسیع استفاده برده می‌شود. نیاتیکتانیکه با علمهای گیامارفالا­گیه، سه‌ایسمالوژی و ژئوفیزیکه زیچ علاقه‌مند است.

دورة نیاتیکتانیکی انکشاف گیالاگی تاجیکستان نسبت به دوره‌های پیشینه (مزازای و پلیاگین) مرحلة نو آراگینی، یعنی کوهپیداشویست، که به آن نهایت سیرحرکت بودن قشر زمین خاص است. آغاز دورة نوترین انکشاف در همة تیرّیتاریه‌ها یک خیل نیست؛ آن از زمان ایاسین تا آخرهای عالیگاسین را در بر می‌گیرد. تحلیل تاریخ انکشاف گیالاگی تاجیکستان نشان می‌دهد، که حرکتهای آراگینی نوترین پیش از همه در قطعهای بلندترین حاضره به عمل آمده‌اند. در آخرهای ایاسین پراسیسّ بلندشوی کوههای پامیر و حصار و آلایی، اینچنین قطارکوه قُرمه و کوه مغول آغاز یافت. در عالیگاسین پراسیسّهای کوهپیداشوی تمام تیرّیتاریة آسیای میانه را فرا گرفته بود. در دو­رة انکشاف نیاتیکتانیکی تاجیکستان یکی از ناحیه‌های سیرحرکتترین ا.ج.ش.س. به شمار می‌رود. از این رو، در ریسپوبلیکه به آموزش نیاتیکتانیکه اهمیت کلان می‌دهند.

در انستیتوت گیالوژی آکادمی فنهای رسّ تاجیکستان شعبة نیاتیکتانیکه تشکیل شده است، که آن با آموزش خصوصیت و قانونیّتهای مهمترین مرحلة نو انکشاف گیالاگی ریگیان مشغول است. در مسشتب 1: 1000 000 ترتیب داده شدن خریطة تیکتانیکة نوترین تاجیکستان یکی از کامیابیهای کلان است. تدقیقاتهای نیاتیکتانیکی برای خواجگی خلق (ناحیه‌بندی سه‌ایسمی­کی ریسپوبلیکه، به میکروریانها چودا کردن شهر و پاسیالکه‌ها، ناحیه‌بندی اچستکه‌های ساختمان انشائاتهای کلان گیدراتیخنیکی و ابژکتهای صناعتی-گاس-های نارک و راغون، زواد الیومینی تاجیکستان) اهمیت کلان دارند. تدقیقاتهای نیاتیکتانیکی برای جستجوی کانهای نیفت و گاز و پیشگوی نمودن زمین‌جنبی نیز ضرورند. در انکشاف نیاتیکتانیکة تاجیکستان ا. ا. گوبین، س. ا. زخراف، ن. پ. کاستینکا، ن. ا. نیکاله‌یف، آ. ک. چیدیه، س. س. شولس و دیگر حصّة ‌کلان گذاشته‌اند.

دبیات: نیکاله‌یف ن. ا. ، نیاتیکتانیکه ا ایا وыرجینی و ستروکتوری ا ریل­یفی تیرّیتاری ا.ج.ش.س.، مسکو 1962؛ نیاتیک­تانیکه ا سه‌ایسماتیکتانیکه تدجیکیست­نه. دوشنبه i969؛ چیدیه آ. ا. ، یوگ سریدنیی ازی و ناوییشویو ایپاخ و گاراابرزاو­نیه، جلد 1-2، فرونزی، 1971-72؛ ببه‌یف ا. مسکو، ناوییشیی تیکتاگینیز زانы ساچلینینیه گیسّره-الیه ا تدجیکسکایی دیپ­ریسّی. دوشنبه، 1975؛ ولسکیی و. ا. ، نا­وییشیه تیکتانیکه زانы ساچلینینیه سی­ویرناگا پمیره ا تدجیکسکایی دیپریس­سی، دوشنبه، 1978.