نیاریلیزم

نیاریلیزم، یکی از جریانهای فلسفة امروزة برجوزیست، که ماهیّت ایده‌آلیستی دارد. در تشکّل نیاریلیزم مکتب شاتلندی (نگرید مکتبهای فلسفی) و عقیده‌های ف. برینتنا، ا. می‌ینانگ، ه. مخ و ب. رسّیل تأثیر رسانیده‌اند. پرنسیبهای نظریه‌وی-معرفتی نیاریلیزم در مقالة «انکار ایده‌آلیزم» (1903)-ا ج. ه. مور بیان شده است. آن را ر. پیرّ، ه. خالت، و. مانتیگیو و دیگر در تعلیمات خود انکشاف داده‌اند. س. الیکسندیر و دیگر کاس­مالوژی نیاریلیزم را تدقیق نموده‌اند، که یک شکل تعلیمات متافیزیکی انکشاف نظریة ایوالیوسیة ایمیرجینتی بود.

نیاریلیزم ایده‌آلیزم سوبژکتیوی و ابژکتیوی را تنقید نموده، تزیس به سوبژکت وابسته نبودن موجودیّت ابژکت را پیشنهاد کرد. موافق تعلیمات نیاریلیزم، متریالیزم گویا ابژکت را به سوبع­یکت به طور مطلق مقابل می‌گذارد. از این رو، نیاریلیزم متریالیزم را همچون نظریة «دئالیستی» انکار نموده، تعلیمات «مانیزم ایپیستیمالاگی» را انکشاف داد. نیاریلیزم خوسو­سیّت مادّی و ایده‌آلی داشتن دستی را رد نموده، آن را مجموع «عنصرهای بی‌طرف» می‌داند. گویا این عنصرهای به شرایط وابسته اهمیت طبیعی و روحی پیدا کرده می‌توانند. از نقطة نظر نیاریلیزم ابژکت «بی‌طرف» هنگام درک شدنش خاصیت روحی و بیرون از آن خاصیت طبیعی پیدا می‌کند.