نیالیت (از نیا… و lilhos-سنگ) ، عصر نو سنگ، دورة آخرین عصر cنگ. نیالیت هزارههای 10-4 تا میلاد را دربر میگیرد. در تیرّیتاریة آسیای میانه، از جمله تاجیکستان امروزه به خزارة 5-3 تا میلاد تعلق دارد. در دورههای اوّل نیالیت آدمان از لایی ظرفها ساخته، در آتش میپختند. در این دوره کُلالی، بافیدگی و زورقسازی به وجود آمد. بالغة سنگی دستهدار در دورة آخر مازالیت کشفگردیده وسیع پهن شده، برای بنیاد چیله، کلبه و زورق آلت اساسی به شمار میرفت.
ادمان دورة نیالیت برابر شکار، ماهیگیری کردن، اینچنین با چارواداری نیز مشغول میشدند. آلات میهنت دورههای آخر نیالیت نسبت به دورههای اوّل سفتتر گردیده، شکل مویین را گرفت و در روی تخته سنگها تییار کرده میشد. استخوان را به صفت پرمه استفاده میبردند. آدمان نیالیتی از پوست هیوانات برای خود سر و لباس و پایفزال میدوختگی شدند. در آخرهای دورة نیالیت آدمان از فلزات ساختن آلات گوناگون محنت را یاد گرفتند.
در هزارة 5 تا میلاد مدنیّت نیالیت موافق آثار مدن و خواجگی به دو گروه تقسیم میشود: 1) مدنیّت دهقانان و چارواداران. 2) مدنیّت شکارچیان و ماهیگیران. در تیرّیتاریة تاجیکستان و ازبکستان باششگاه و قرارگاههای دورة نیالیت (مدنیّت کلتمنار، مدنیّت حصار، یادگاریهای آرشیالوگی کورتکّه، کوه بولیان، توتقوول و غیره) کشف و تدقیق شدهاند.
دبیات: سریدنیّه ازیه و ایپاخ و کمنیه ا برانزы، مسکو- لنینگراد، 1966.