نرمبدنها

نرمبدنها، مالّیوسکها (mollusca، از لات. moliuscus-نرم) ، یک نوع هیوانهای بی‌مهره‌ای را گویند، که قریب 130 هزار نمود را دربر می‌گیرد. نرمبدنها به 7 صنف تقسیم می‌شوند: شکمپایها، ماناپلکافارها، نرمبدنهای زرهکدار، نرمبدنهای  بیزیریهک، نرمبندهای دوطبقه، بیل‌پایها و سرپایها.

تخمین می‌کنند، که سراولاد نرمبدنها کرمدان کمعزان خاردار بودند. نرمبدنهای حفریاتی از دورة کیمبریی معلومند. در این دوره شکمپایها، نرمبدنهای دوطبقه، سرپایها و غیره زندگی می‌کردند. در دوره‌های پلیازایی و مزازایی بیشتر سرپایها پهن شده بودند. انکشاف شکمپایها و نرمبدنهای دوطبقه از دورة مزازایی cap شده است. گوناگونی ساخت گوش‌ماهی و امکانیّت مقرّر نمودن آن با مرور زمان در گروههای گوناگون نرمبدنها، تغییریابی آنها برای حلّ مسئله‌های علی‌حدة تهنوول عالم هیوانات اهمیت کلان دارد.

نرمبدنها در بحرها، آبهای شیرین و در خشکی زندگی می‌کنند. بدن نرمبدنها دوطرفه سیمّیتری بوده، از cap (بعضی نمودهای نرمبدنها یا عموماً cap ندارند و یا cap داشته باشند هم درست شکل نگرفته است) ، تنه، پایها و گوش‌ماهی عبارت است. در cap سوراخی دهان، در اکثر نرمبدنها باشد اینچنین مویلب حسّاس و یک جفت چشم جایگیر شده است. تنه حجابی دارد، که در کاواکی آن گلسمه (در نرمبدنهای  خشکی‌گرد شش) ، عضوهای حس شیمیایی (در آسفاریدیه‌ها) ، تناسل، اخراج و غیره جایگیر شده‌اند. بعضی شکمپایها کاواکی حجاب ندارند. در این حال حجاب و گوش‌ماهی کم و بیش تخفیف شده است.

ساخت، درجة انکشاف و فونکتسیة پای نرمبدنها گوناگون بوده، به طرز زندگی آنها وابسته می‌باشد. بعضی نرمبدنها پایی ندارند* پای شکمپایهای شناکننده (مثلاً، نرمبدنهای  بیل‌پایی) به یک یا دو عضو شناوری و پای سرپایها به قیف، که اینچنین وظیفة عضو حرکت را اجرا می‌کند، تبدل یافته است. گوش‌ماهی بعضی نرمبدنها  (نرمبدنهای زرهکدار) از 8 لوحچه، گشماهی بعضی دیگرشان (نرمبدنهای دوطبقه) باشد، از دو طبقة پهلویی عبارت است؛ گشماهی نرمبدنهای باقیمانده یک‌لخت می‌باشد. گوش‌ماهی از نمکهای کیسلاتة کربنت عبارت بوده، اساس آرگنیکی دارد و چون عضو محافظتکننده و تکیه‌گاهی خذمت می‌کند. نة روده از قسمهای پیش، میانه ا قفا عبارت است. قسم پیش نة روده دهان و جاغها، حلق، گدودخای آب دهان و سرخ‌روده را، قسم میانه معده و جگر را و قسم قفا رودة قفا را در بر می‌گیرند.

نرمبدنها به واسطة کتینیدیه‌ها (غلسمه‌های اوّلین) نفس می‌گیرند. اکثر نرمبدنهای جفت (ماناپلکافارها) و نرمبدنهای زرهکدار باشند یکچند جفت کتینیدیه دارند. در اکثر شکمپایهای آبی فقط یکتا کتینیدیة چپ باقی مانده است؛ در نرمبدنهای دوطبقه باشد، یک چفت کتینیدیی به دو چفت غلسمه تبدل یافته است. در نرمبدنهایی، که در خشکی زندگی می‌کنند، به جای غلسمه شش هوای (عضوی، که از حساب کاواکی حجاب به وچود آمده است) وجود دارد. سیستم گردش خون نرمبدنها گشاد یا قریب سربسته (در سرپایها) می‌باشد. دلشان در خلتة ندیدلی جایگیر بوده، عادتاً یک قسم کاواکی دوّمین بدن (تسیلام)-را؛ تشکیل می‌دیدهد. وه‌ای از معدچة دل و یک چفت پیشدل عبارت است؛ در اکثر شکمپایها فقط یک پیشدل چپ موجود است. ماناپلکارفارها و بعضی سرپایها دوچوفتی پیشدل دارند. عضوهای اخراج نرمبدنها از یک چفت گُرده عبارت می‌باشد؛  در ماناپلکافارها وه‌ای 5-6 و در بعضی سرپایها (مثلاً، زورقچه)   دو  چفت و در اکثر شکمنایها فقط یکتا (گُردة چپ) است. سیستم عصب ماناپلکافارها و نرمبدنها زرهکدار و بیزیریهک از کمانک سر و دو جفت تنة شکمی و پهلویی، که با بندهای کنده‌لنگ باهم پیوست شده‌اند، عبارت است؛ سیستم عصب نرمبدنهای باقیمانده باشد از گرههای جفت-جفت با خطهای راست و کنده‌لنگ با هم پیوست‌شده حاصل شده است. وظیفة اعضای حس را در اکثر نرمبدنها مویلبچه‌های cap، چشمها و عضوهای موازنت اجرا می‌کنند.

نرمبدنها با راه جنسی افزایش می‌کنند. بعضی آنها جداجینسه، دیگرشان خنثی می‌باشند. سرپایها و اکثر شکمپایها درونی و نرمبدنهای باقیمانده بیرونی باردار می‌شوند.

در اتّحاد شوعروی نمودهای گوناگون نرمبدنها زندگی می‌کنند. از جمله در فونة تاچیکستان نرمبدنهای خشکی‌گرد (قریب 90 نمود شکمپایها از 36 جنس و 15 عایله) و نرمبدنهای آبهای شیرین (48 نمود شکمپایها از 14 جنس و 10 عایله، 13 نمود نرمبدنهای دوطبقه از 7 چینس و 4 عایله) و نرمبدنهای آبهای شورتعم (از عایلة روگ-gulidae و pyrgohidrobia، صنف شکمپایها) هستند. در بین نرمبدنها هیوانهای برای آدم فایده‌بخش و ضررناک بسیارند. به hرمبدنهای فایده‌بخش استریتسه، کلمر، میدیه و غیره مثال شده می‌توانود. از بعضی نرمبدنها صدف، مروارید و دیگر اشیای قیمت‌بها می‌گیرند. در دنیا هر سال قریب 7، 5 ملن سینتنیر نرمبدنهای گوناگون را می‌دارند، که از آنها کانسیروه و دیگر محصولات خوراکی تییار می‌کنند. بعضی نرمبدنها (مثلاً، کرم کشتی) به انشائات زیرآبی و کیش بعضی دیگرشان (مثلاً، توقومشولّوک) به رستنیها ضرر می‌رسانند. یک قطار نرمبدنها گیلمینتاز آدم و چاروا را به وجود می‌آرند. برای با نرمبدنهای ضررآور مبارزه بردن زهرهای شیمیایی مخصوص-مالّیوسکاتسیتها را استفاده می‌کنند. تصویر در صحیفه‌های 96-97.

د .: جدین و. ا. ، مالّیوسک پریسنыخ ا سالاناوتыخ واد اتّحاد شوعروی، مسکو- لنینگراد، 1952؛ لیخریف ا. م. ، ر ا م م ال-می‌ی س ت ا ر و. س. ، نزیمنыی مالّیوسک فونы اتّحاد شوعروی. مسکو- لنینگراد، 1952؛ ازت‌الله‌اف 3. ، متریالы ک ازوچینی و نزیمنыخ مالّیوسکاو گیسّرسکاگا خریبته ا ساپریدیلنыخ ریاناو تدجیکیستنه، «ازو. ان تدجیکسکایی سّر»، آتدیل بیولوگیچیسکیخ نوک، 1970، ش2؛ ویکتاراف د. پ. ا دروگی بیولوگیه: اچیبنایی پاسابی دلیه سلوشتیلیی پادگاتاویتیلنыخ آتدیلینیی وزاو، مسکو، 1981.